Nhiều người cho rằng mật ong là một
trong nhiều chất dinh dưỡng quư giá nhất mà
thiên nhiên ban tặng cho con người. Để
tỏ ḷng trân trọng, họ c̣n gọi mật ong
bằng những cái tên văn vẻ như bách hoa
tinh, bách hoa cao, phong đường, phong mật…
Mật ong đă là món ăn ưa thích của con người
từ thuở xa xưa. Hơn bốn ngàn năm
về trước, dân Ai Cập và Ấn Độ
đă nuôi ong để lấy mật, nhưng
phải đợi tới cả ngàn năm sau, người
nuôi ong mới biết được là để có
mật, ong phải hút chất ngọt từ nhụy
hoa.
Mật ong là thực phẩm ngọt chính của con người
cho tới thế kỷ thứ 15, khi đường
trắng được tinh chế. Tuy vậy, ngày nay
mật vẫn c̣n rất phổ thông v́ nó làm tăng
hương vị thực phẩm, làm dịu ngọt
thức ăn, nước uống và cũng để
trị bệnh.
Vài điều về ong
Ong là những côn trùng sống thành từng bầy
đoàn kết như một xă hội có tổ
chức. Một bầy ong thường thường có
một ong chúa, trên 1000 ong đực và nhiều ngàn
ong thợ. Đôi khi có hai ong chúa, một mẹ
một con. Ong thợ rất bận rộn và chỉ
thọ được 28 ngày.
Ong Chúa lớn hơn và sống lâu hơn các ong khác.
Thực ra Ong chúa cũng chỉ là ong b́nh thường
nhưng được nuôi dưỡng liên tục
bằng một thực phẩm đặc biệt
gọi là mật ong chúa hay sữa ong chúa (Royal Jelly)
trong khi đó ong thợ chỉ được dùng
sữa này có ba ngày. Ong Chúa sống lâu hơn ong
thợ tới 60 lần. Mỗi năm ong chúa đẻ
tới bốn, năm trăm ngàn trứng vào
khoảng giữa tháng 12, khi thời tiết bắt
đầu lạnh,
Trong tổ ong, mỗi cá nhân tự quyết định
công việc phải làm, và làm việc rất quy
củ, nhịp nhàng. Chúng liên lạc với nhau
bằng nhiều h́nh thức, đặc biệt
nhất là bằng ngôn ngữ vũ điệu trong
đường bay theo h́nh số 8. Ong cần cù làm
việc và cũng sẵn sàng chiến đấu để
bảo vệ tổ ấm khi có xâm lăng, nhất là
từ những gấu rừng ham ăn, ưa thích
mật ong.
Khi đậu trên hoa, Ong lấy mật hoa, phấn hoa,
nước. Thực phẩm chính của ong là phấn
hoa và mật hoa. Mật cung cấp cho ong carbohydrat và
đạm chất. Phấn hoa được ong tiêu
thụ ngay hoặc để dành dùng dần, đôi
khi cả tháng.
Ong làm mật
Mật ong được làm từ nước
ngọt nhụy hoa với 20% nước và 80%
đường glucose, fructose.
Ở Bắc Mỹ, đa số mật hoa là từ
cỏ ba lá (clover), berry bushes, cây dại hoa vàng
(dandelion).
Ong dùng lưỡi dài như một cái ống để
hút mật hoa vào bao tử riêng biệt. Ong có hai bao
tử: một để chứa và tiêu hóa thực
phẩm và một bao tử chỉ để chứa
mật hoa. Trong bao tử này, mật hoa được
các diêu tố chế biến thành mật ong.
Vào mỗi sáng sớm, một vài chú ong “trinh sát”
bay lượn trong phạm vi vài cây số để
kiếm hoa. Chúng sẽ hút thử một số
mật nhụy mang về cho các ong khác giám định
phẩm chất. Khi đă quyết định mật
hoa nào tốt th́ cả bầy ong sẽ kéo nhau
tới hút mật hoa. Việc hút nhụy không làm
hại tới hoa, mà trong khi hút lấy nhụy th́
ong cũng giúp hoa thụ phấn.
Để có được một bao tử đầy
mật (khoảng 70mg), ong phải hút nhụy từ
vài trăm đến cả vài ngàn bông hoa. Cho nên,
muốn có nửa lít mật cần tới nước
ngọt của cả triệu bông hoa.
Khi về đến tổ, một nhóm ong thợ khác
hút lại mật hoa này, biến chế, rồi
rải rộng trong những ngăn của tổ, dùng
cánh để quạt cho bay hơi nước. Sau
đó mật ong được tồn trữ trong khuôn
gắn kín bằng sáp, để làm lương
thực suốt năm. Một năm bầy ong ăn
hết từ 50 tới 100 kg mật.
Các loại mật ong
Mật ong là một chất lỏng, hơi sền
sệt, từ không mầu tới mầu hổ phách vàng
nâu hoặc nâu sậm như mật mía, tùy theo
loại mật hoa. Phẩm chất của mật cũng
thay đổi tùy theo địa phương, loại
hoa mà ong hút phấn và nhụy.
Mật ong thường được thu hoạch vào
mùa Xuân và mùa Hạ, buổi sáng hoặc trưa khi
ong bay đi ăn xa.
Từ tổ ong, mật được lấy ra
bằng máy ly tâm, diệt trùng bằng hơi nóng và hơi
lạnh, lọc vẩn cặn rồi vô chai. Để
tăng thêm số lượng, người làm mật
có thể pha thêm đường trắng hoặc nước
ngọt của bắp vào mật trước khi tung ra
thị trường.
Mật tốt nhất là thứ không hâm nóng, không
lọc v́ khi hâm nóng sẽ làm mất đi mốt
số chất dinh dưỡng và phấn hoa. Mật
ong không bị nhiễm độc từ môi trường
v́ ong chết khi chạm phải những chất ô
nhiễm trước khi bay về tổ.
Mật ong có thể được cất giữ
ở nơi khô ráo trong nhà mà không cần để
trong tủ lạnh. Để lâu, mật có thể
đổi sang mầu đậm nhưng vẫn không hư
v́ trong mật có một loại kháng sinh thiên nhiên có
thể tiêu diệt các kư sinh làm hư mật. Nhưng
sau khi pha loăng với nước th́ mật sẽ mau lên
men và mau hư như trái cây hoặc rau đậu.
Khi giữ nơi nhiệt độ lạnh, mật có
thể kết tinh. Chỉ cần để trong ḷ vi
ba hay trong nồi nước ấm độ vài phút là
mật ong lỏng trở lại.
Sữa
Ong Chúa (Royal Jelly)
Đây là một chất lỏng đặc sánh,
mầu trắng như sữa, do những hạch đặc
biệt ở cuống họng ong thợ tiết ra.
V́ thấy rằng ong chúa nuôi bằng mật này
sống lâu hơn và cơ thể to hơn nên mật
đă được nhiều người ưa
chuộng và giá tiền rất đắt. Sữa ong
chúa được bán trong ống nhỏ bịt kín,
viên con nhộng, kem bôi, dung dịch để thoa, xà bông
rửa mặt…
Nhiều người tin rằng sữa ong chúa có
thể “cải lăo hoàn đồng”, làm hết các
vết da nhăn trên mặt, nuôi dưỡng da,
thuốc bổ tăng cường sức khỏe, giúp
đời sống t́nh dục tốt. Các nhà sản
xuất c̣n quảng cáo là sữa ong chúa chữa
được các bệnh đau gan, phong thấp
khớp, thiếu máu, loét bao tử…
Phân tích cho thấy sữa ong chúa có chất đạm,
chất béo, carbohy drat, một số sinh tố B. Tuy nhiên,
khi dùng sữa này, ta cũng nên dè dặt v́ đă có
trường hợp sữa gây ra dị ứng,
hoặc bị lên cơn suyễn.
Giá trị dinh dưỡng
Ngoại trừ trái cây và rau đậu, mật ong là
nguồn thiên nhiên duy nhất cung cấp cho con người
những chất ngọt dễ tiêu.
Trong mật ong, đường chiếm tỷ lệ
80%; c̣n lại 20% là nước và các chất khác. Hai
thứ đường chính là glucose và fructose Xin
nhắc lại là đường trắng tinh chế
đă mất hầu hết sinh tố và khoáng
chất nên đều khó tiêu và cần một vài
sinh tố B để được bao tử hấp
thụ.
Ngoài đường ngọt, mật ong c̣n chứa khoáng
chất, sinh tố B, C, các chất amino acid, một ít
chất đạm, vài loại men và mấy hợp
chất thơm.
Một muỗng canh mật ong có 0.1 gr đạm
chất; 17.3 gr carbohydrat, 1 mg calcium, 1 mg phosphor, 64
calori. Mật không có chất béo nhưng có sinh tố
B 6, B 1, Magnesium, maganese, natri, kẽm.
Một bác sĩ giải phẫu người Nga đă
làm tăng các sinh tố trong mật ong bằng cách nuôi
ong với nhiều loại sinh tố.
Mật ong thường được ăn nguyên
chất với bánh ḿ. Cũng có thể pha
mật ong với bơ hay margarin rồi phết lên bánh
ḿ. Mật ong có thể ăn với trái cây, khoai…
Khi nấu, một vài chất dinh dưỡng trong
mật bị nhiệt tiêu hủy, nên cần giữ
nhiệt độ vừa phải và chỉ cho mật
ong vào nồi khi món ăn đă gần chín.
Bỏ ḷ, mật ong thấm với các gia vị khác vào
thực phẩm nên ít bị thay đổi.
Mía được làm thành đường tinh chế
sau khi chất xơ, các sinh tố và khoáng chất
bị lấy đi. Maple syrup cũng được
nấu chế trước khi trở thành món ăn. Riêng
mật ong th́ hoàn toàn tự nhiên, lấy ra từ
tổ ong là dùng được ngay.
Mật ong có nhiều mùi vị khác nhau, v́ đôi khi
ong bay xa cả trăm cây số để hút nhụy
hoa của nhiều thảo mộc khắp nơi trên
trái đất. Dù mùi vị có khác nhau, mật ong không
mau hư, có thể cất giữ ở ngoài tủ
lạnh.
Công dụng trị bệnh
Từ nhiều ngàn năm về trước, các sách
y học Ai Cập đă coi mật ong là thuốc
chữa bệnh rất phổ thông. Hippocrates khuyên dân
chúng pha mật với nước uống để làm
giảm nóng sốt.
Trong các cuộc chiến tranh vào thời cổ Hi
Lạp, Trung Hoa, La Mă, người ta đă biết dùng
mật ong để chữa vết thương bị
làm độc.
Sách tham khảo The Edinburgh New Dispensatory xuất
bản năm 1811 có ghi: “Từ xưa, mật ong
đă được dùng như một loại
thuốc rất tốt để làm long đờm, làm
mềm dịu các mụn nhọt, để rửa các
vết lở loét trên da”.
Tại Úc châu và Tân Tây Lan, mật ong được
phép bán như một dược phẩm để
trị bệnh.
Như vậy, ta thấy mật ong đă là một môn
thuốc dân gian từ lâu đời.
Mật ong đă và đang được dùng để
chữa bệnh theo kinh nghiệm dân gian hoặc các nhà
nghiên cứu trong những trường hợp sau.
– Mật ong bồi bổ, tăng cường sinh
lực, rất tốt cho người bị bệnh
đang hồi phục. Uống mật ong trước
khi vận động cơ thể khiến ta không
cảm thấy mệt và tập luyện lâu hơn.
– Mật ong làm bớt căng thẳng, làm thư giăn
thể xác và tâm hồn.
– Trước khi đi ngủ, uống mật ong
khiến giấc ngủ ngon hơn. Theo một nghiên
cứu của Viện Công Nghệ Massachusetts
(Massachusett Institute of Technology- MIT), chất ngọt
của mật làm năo tiết ra nhiều serotonin mà
serotonin lại làm dịu hoạt động của năo,
khiến ta ngủ dễ dàng.
– Mật làm sự tiêu hóa được dễ dàng
nhờ chất đường dễ tiêu glucose và
fructose
– Mật ong làm giảm ho v́ thông đàm, rất
tốt cho người bị suyễn, viêm cuống
phổi, ho gà.
– Mật có phấn hoa nên đă được dùng
để làm cơ thể quen dần với phấn
hoa, tránh dị ứng theo mùa, nhất là vào mùa xuân.
Đấy cũng là nguyên tắc được áp
dụng để làm người dị ứng
với phấn hoa trở nên quen đi bằng cách tiêm
một lượng rất nhỏ phấn hoa vào cơ
thể.
– Mật ong rất tốt để làm bớt đau
cuống họng, làm sạch răng miệng, làm mau lành
lở miệng, lở mép nhờ có chất hydrogene
peroxide.
– Mật ong làm mau lành các vết thương ngoài
da, có tính cách khử trùng và là hàng rào tốt để
cản sự xâm nhập của vi trùng vào các vết
thương.
– Các nghiên cứu ở Ấn độ cho thấy
bệnh nhân bị phỏng mà được bôi
bằng mật th́ da mau lành hơn là chữa với
thuốc trị phỏng silver sulfadiazine.
Một bác sĩ giải phẫu người Anh
nổi tiếng đă bôi mật ong lên các vết thương
và thấy vết thương mau lành hơn là khi bôi
thuốc kháng sinh.
– Các bác sĩ nhi khoa ở Phi châu cho hay mật ong
rất công hiệu trong việc chữa bệnh tiêu
chẩy trẻ em do vi khuẩn Salmonella, E coli gây ra.
Mật ong diệt vi sinh vật bằng cách hút hết
chất lỏng trong vi khuẩn, làm chúng trở nên khô
héo.
Tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO) khuyên người
đi du lịch mắc bệnh tiêu chẩy th́
uống nhiều nước cam có pha mật ong,
một chút muối và một chút baking soda để bù
lại số nước và khoáng chất mất đi.
– Nhờ có khoáng chất boron, mật ong có thể pḥng
ngừa bệnh loăng xương, nhất là ở
nữ giới. Chất này cũng làm giảm các
triệu chứng khó chịu khi có kinh nguyệt.
– Mật ong rất tốt cho da: Thoa trên da, mật ong
làm da mịn, mềm hơn v́ mật giữ độ
ẩm cho da. Mật làm bệnh trứng cá mau lành; bôi
lên tóc, mật làm tóc bóng mượt và mềm.
– Mật ong có một lượng chất chống
oxy hóa (antioxidant) tốt tương đương
như sinh tố C, nên có khả năng làm chậm
tiến tŕnh lăo hóa của tế bào sinh động
vật, giảm nguy cơ ung thư. Mật càng đậm
càng có nhiều chất chống oxy hóa.
Cơ quan Kiểm Soát Bệnh Tật Hoa Kỳ (Center
for Disease Control and Prevention) lưu ư là không nên cho
trẻ em dưới một tuổi dùng mật ong v́
cơ thể các em chưa đủ sức chống
lại loại vi khuẩn gây bệnh trúng độc
thực phẩm (clostridium botulinum ), đôi khi có
lẫn trong mật.
Kết luận
Những con ong nhỏ bé nhưng với sự tinh
xảo do thiên nhiên ban cho đă tốn nhiều công
sức để tạo ra món thực phẩm ngon lành,
bổ dưỡng và quư giá để cho con người
tận hưởng.
Nhưng mật ong dù tốt cũng không phải là
loại thực phẩm có thể thay thế cho
tất cả. Hơn nữa, nếu lạm dụng
mật ong quá mức th́ chắc chắn cũng
sẽ có những phản ứng bất lợi cho cơ
thể. V́ thế, cho dù sẵn có mật ong để
dùng, chúng ta cũng biết hạn chế ở
một mức độ vừa phải mà thôi.
BS Nguyễn Ư Đức
|