Huế đâu chỉ có sông Hương, núi Ngự,
cầu Trường Tiền mà c̣n có Thôn Vỹ. Thôn
này có bóng dáng một cô gái Huế thời tiền
chiến: Cô Hoàng Thị Kim Cúc (1913-1989), người t́nh
trong mộng của thi sĩ Hàn Mạc Tử. Cô c̣n là
“Chị Cả” của tất cả anh chị em gia
đ́nh Phật tử ba miền đất nước
và Cô c̣n để lại một di sản văn hóa
cho thế hệ mai sau: hai bộ sách nổi tiếng
Những Món Ăn Nấu Lối Huế & Cách
Nấu Chay.
Bài thơ Ở Đây Thôn Vỹ Dạ, được
Hàn Mạc Tử viết từ năm 1939, đă
đưa địa danh Vỹ Dạ và mối t́nh
đầu của một thi sĩ tài hoa nhưng
mệnh yểu vào văn học sử. Đó là
một kỷ niệm của một mối t́nh trong
trắng, thanh cao và bất diệt giữa hai tâm
hồn khác tôn giáo. Cô Hoàng Thị Kim Cúc, người
đẹp trong cuộc, đă xác nhận như
vậy. Tuy thế, vẫn có nhiều nhà văn, nhà thơ
tên tuồi trong hơn nửa thế kỷ qua đă
viết về chuyện t́nh Hàn Mạc Tử + Kim Cúc
không trung thực, “có khuynh hướng liêu trai hóa”.
V́ vậy, gần đây mới có cuốn Lá Trúc Che
Ngang Chuyện T́nh Của Cô Tôi ra đời ở
Huế.
Tác gỉả Hoàng Thị Quỳnh Hoa, cựu Giáo sư
Anh Văn trường Nữ Trung Học Gia Long ở Sài
G̣n trước 1975, hiện định cư ở
Maryland , năm 2013 đă cho xuất bản cuốn sách
dày 198 trang nhân 100 năm sinh nhật của cô ḿnh,
để phản bác các sai trái. Sách c̣n cho thấy chân
dung của cô Kim Cúc. Tác gỉả Quỳnh Hoa đă
mất 10 năm tra cứu tài liệu sách báo; đă
về Huế nhiều lần để tham khảo thư
từ mà cô ḿnh để lại. Cô Kim Cúc bị hôn
mê sau một tai nạn giao thông ở Saigon và qua đời
ở Thôn Vỹ. Đám tang của cô ở Huế, ngày
15 tháng 2 năm 1989, được xem như một
trong vài đám tang lớn nhất từ trước
tới nay.
V́ là người trong gia đ́nh mà cũng theo ư
nguyện của người quá cố muốn
đưa ra những sự thật, tác gỉả
Quỳnh Hoa, trong phần III và phụ lục của
tập sách, ngoài việc cho in thủ bút của Hàn
Mạc Tử; thủ bút của cô KC và những
vần thơ, bài hát của anh chị em trong Gia Đ́nh
Phật tử viết về cô; c̣n có cho in nguyên văn
các bài văn xuôi và thơ của cô Kim Cúc cùng bài
viết của các tác giả đă – như lời
của nhà thơ Chế Lan Viên – “viết thêm quá
nhiều, viết bớt quá nhiều, viết
bậy…” về chuyện t́nh của nhà thơ.
Đặc biệt có thủ bút của Hàn Mạc
Tử trong hai bài Ở Đây Thôn Vỹ Dạ và Sao
Vàng Sao.
Hầu như người Huế nào cũng có nghe nói
đến tên Kim Cúc, v́ cô “công, dung, ngôn hạnh gom
đầy đủ” . Cái dáng người thấp
nhỏ, lúc nào cũng ân cần, vui vẻ một cách
chừng mực nhưng không kém phần nghiêm trang và
dịu dàng là h́nh ảnh quen thuộc của cô giáo
dạy bộ môn nữ công gia chánh cho nhiều
thế hệ nữ sinh trường Đồng Khánh.
Và chiếc áo lam luôn theo người “Chị
Cả” có pháp danh Tâm Chánh từ năm 1948 cũng
đă để lại bao kỹ niệm kính thương
cho anh chị em trong Gia Đ́nh Phật Tử. Cô Hoàng
thị Kim Cúc được mô tả như là điển
h́nh cho một cô gái Huế trí thức thời
bấy giờ: mẫu mực, dịu hiền và đạo
hạnh.
Những bài Phật pháp đă mở rộng tâm trí tôi;
đă vạch cho tôi một con đường ngay chính
đáng; đă un đúc cho tôi một tâm hồn
Phật tử. Tôi không c̣n buồn khổ nữa v́ tôi
không c̣n sống hẹp ḥi, ích kỳ, tối tăm.
Tôi đă biết đem ḷng thiện của một
Phật tử cố gắng giúp ích, làm cho những
người chung quanh được an vui sung sướng.
Đó là ư nguyện của cư sĩ Kim Cúc.
Những ḍng này cô viết trong bài văn xuôi Một
Năm Qua vào năm 1949. Thỉnh thoảng cô có làm thơ
kư bút hiệu Hoàng Hoa, Hoàng Hoa thôn nữ, và H.H. Nhưng
thật ra, văn giới nhắc nhiều đến tên
Hoàng Thị Kim Cúc là v́ bài thơ dưới đây:
Ở
ĐÂY THÔN VỸ DẠ
Sao anh không về chơi thôn Vỹ
Nh́n nắng hàng cau nắng mới lên
Vườn ai mướt quá xanh như ngọc
Lá trúc che ngang mặt chữ điền
Gió theo lối gió mây đường mây
Ḍng nước buồn thiu, hoa bắp lay
Thuyền ai đậu bến sông Trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay?
Mơ khách đường xa khách đường xa
Áo em trắng quá nh́n không ra
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết t́nh ai có đậm đà?
Đấy là bài Hàn Mạc Tử gửi tặng Hoàng
thị Kim Cúc năm 1939, được xem là bài
nổi nhất trong mấy trăm bài thơ của thi
sĩ. Ông tên thật là Nguyễn Trọng Trí sinh ngày
22/9/1912 trong một gia đ́nh công giáo. Ông rất sùng
đạo. Ông đă góp phần lớn trong việc
chuyển hướng từ thơ Đường sang
thơ mới. Ông qua đời khi chưa tới 30
tuổi ở Qui Nhơn ngày 11/11/1940 v́ bệnh phung. Ông
có nhiều bút hiệu nhưng ông thích bút hiệu Hàn
Mạc Tử, có nghĩa là chàng trai đứng sau
bức rèm lạnh lẽo, trống trải. Ông có
nhiều mối t́nh. H́nh bóng ghi đậm nhất là
với Hoàng thị Kim Cúc, một cô gái đất
Thần Kinh. Bài thơ Thôn Vỹ về sau được
xếp vào tập thơĐau Thương, sau này c̣n
có tên Thơ Điên. Ông có nhiều bài thơ
được phổ nhạc. Chín thành phố ở
Việt Nam có đường mang tên Hàn Mạc
Tử.
Câu mở đầu Sao anh không về chơi thôn
Vỹ và hai câu: Lá trúc che ngang mặt chữ điền;
áo em trắng quá nh́n không ra đă tạo ra nhiều
huyền thoại về mối t́nh thứ nhất
của thi sĩ. Ba câu đó chỉ là cảm hứng
của thi nhân viết ra. Câu đầu có vẻ như
một câu hỏi nhưng đă gói ghém một ước
mơ. Bài thơ đă là đề tài cho nhiều sáng
tác của nhiều nhà văn, nhà thơ sau này. Họ
đă thêu dệt, vẻ vời thành tiểu
thuyết, tuồng cải lương, kịch ảnh
vô tuyến truyền h́nh với nhiều t́nh tiết
không tưởng, ly kỳ và phi lư đă khiến cho
cô Kim Cúc “phiền ḷng hết sức.” Trong thư
gửi Chế Lan Viên ngày 10/9/1987 cô yêu cầu là
đừng có ai nhắc đến cô “qua lời các
người khác.”
Đấy là bài Hàn Mạc Tử gửi tặng Hoàng
thị Kim Cúc năm 1939, được xem là bài
nổi nhất trong mấy trăm bài thơ của thi
sĩ. Ông tên thật là Nguyễn Trọng Trí sinh ngày
22/9/1912 trong một gia đ́nh công giáo. Ông rất sùng
đạo. Ông đă góp phần lớn trong việc
chuyển hướng từ thơ Đường sang
thơ mới. Ông qua đời khi chưa tới 30
tuổi ở Qui Nhơn ngày 11/11/1940 v́ bệnh phung. Ông
có nhiều bút hiệu nhưng ông thích bút hiệu Hàn
Mạc Tử, có nghĩa là chàng trai đứng sau
bức rèm lạnh lẽo, trống trải. Ông có
nhiều mối t́nh. H́nh bóng ghi đậm nhất là
với Hoàng thị Kim Cúc, một cô gái đất
Thần Kinh. Bài thơ Thôn Vỹ về sau được
xếp vào tập thơĐau Thương, sau này c̣n
có tên Thơ Điên. Ông có nhiều bài thơ
được phổ nhạc. Chín thành phố ở
Việt Nam có đường mang tên Hàn Mạc
Tử.
Câu mở đầu Sao anh không về chơi thôn
Vỹ và hai câu: Lá trúc che ngang mặt chữ điền;
áo em trắng quá nh́n không ra đă tạo ra nhiều
huyền thoại về mối t́nh thứ nhất
của thi sĩ. Ba câu đó chỉ là cảm hứng
của thi nhân viết ra. Câu đầu có vẻ như
một câu hỏi nhưng đă gói ghém một ước
mơ. Bài thơ đă là đề tài cho nhiều sáng
tác của nhiều nhà văn, nhà thơ sau này. Họ
đă thêu dệt, vẻ vời thành tiểu
thuyết, tuồng cải lương, kịch ảnh
vô tuyến truyền h́nh với nhiều t́nh tiết
không tưởng, ly kỳ và phi lư đă khiến cho
cô Kim Cúc “phiền ḷng hết sức.” Trong thư
gửi Chế Lan Viên ngày 10/9/1987 cô yêu cầu là
đừng có ai nhắc đến cô “qua lời các
người khác.”
Tác gỉả quyển sách cho biết không có
việc Cô Kim Cúc gửi tặng Hàn Mạc Tử
ảnh của ḿnh chụp ở Thôn Vỹ. Phiến
ảnh chỉ là một bức phong cảnh. Chính cô
Kim Cúc cũng đă nói rơ “trong ảnh có mây, có nước,
có chiếc đ̣ ngang, với cô gái chèo đ̣, có
mấy khóm tre, có cả ánh trăng hay ánh mặt
trời chiếu xuống mặt nước, với
lời thăm hỏi sức khỏe Tử viết sau
tấm ảnh mà không kư tên.” Môt người
bạn của nhà thơ báo tin cho Cô biết là Hàn
Mạc Tử đau nặng và xin Cô gửi thư thăm
hỏi. Vài tháng sau, người bạn gởi về
cho Cô bài thơ “Ở Đây Thôn Vỹ Giạ”;
với mấy ḍng thăm hỏi trong đó có hai câu:
mong ơn trên xuống lộc cho túc hạ thật
đầy đủ. Và mong rằng một mùa xuân nào
được gặp lại túc hạ mới phỉ
t́nh cho.
Trong
sách có trích lời Cô Kim Cúc kể lại chuyện xưa
“Tử có tới gặp tôi 2 lần. Lần đầu
chỉ nói bâng quơ vài câu rồi chào về.
Lần thứ hai, Tử mạnh dạn trong dáng điệu
rụt rè, lắp bắp mấy lời tỏ t́nh,
rồi đưa tặng tôi tập thơ Bâng khuâng
với mảnh giấy nhỏ có mấy hàng chữ. Tôi
bàng hoàng rồi cũng rụt rè từ chối, không
nhận sách, không nhận thư… Gần cuối năm
1936, khi Tử về dự hội chợ Huế, mang
theo một xấp Gái quê vừa in xong, có gặp tôi cùng
đi với anh em tôi trong hội chợ. Tử
đưa tặng anh em tôi mỗi người một
tập, có đề chữ tặng, không tặng tôi
mà chỉ yên lặng nh́n! Mấy hôm sau, Ngâm cho
biết: Tử có về nhà tôi ở Vỹ Dạ mà
lại đứng ngoài ngơ nh́n vô, rồi từ đó
chúng tôi không gặp nhau lại, không thư từ, thăm
viếng, hứa hẹn, mỗi người một
ngả,”. Giáo sư Quynh Hoa đă bác bỏ sự dàn
dựng của nhà thơ Quách Tấn về chuyện
gia đ́nh của cô Kim Cúc chê gia thế Hán Mạc
Tử là không xứng mặt đồng sàng khiến
Hàn Mạc Tử phải “đi Saigon để
lập chí”. Sự thật, giữa Hàn và Kim Cúc chưa
hề có lời chê khen, chưa hề có thái độ
thân sơ, khinh trọng. Giáo sư Quỳnh Hoa cũng
cho rằng một tác gỉa khác, Kiêm Đạt,
đă phóng đại khi ông viết cô Hoàng thị
Kim Cúc đă có “những ngày yêu thương vô cùng
cuồng nhiệt” với thi sĩ. Thư đề
ngày 11/5/1988 gởi người anh cả ở Mỹ,
Cô cho biết, sau khi thi sĩ qua đời năm 1940,
Cô mới hay nỗi ḷng của nhà thơ qua người
bạn thân của thi sĩ: Hoàng Tùng Ngâm. Ngâm cũng
là người em thúc bá của Cô.
Hoàng
Tùng Ngâm c̣n giao cho Cô tất cả thơ văn
của Hàn Mạc Tử có nói đến Cô. Cô
“hết sức cảm kích và ngậm ngùi.” Theo sách
của tác gỉả Quỳnh Hoa th́ “Chỉ khi Hàn
Mạc Tử không c̣n nữa, Cô mới cảm
thấy đau ḷng và ân hận là đă quá lạnh lùng
với chàng; không những ân hận mà c̣n thấy ḿnh
có tội với người quá cố.” Nhân ngày húy
nhật của thi sĩ năm 1942, Cô đă viết
một bài văn xuôi, “để kính viếng vong
hồn một người tài hoa bạc phận, có
một tâm hồn tha thiết yêu đương,
một ḷng mê say cao quí và một cuộc đời vô
cùng đau khổ.”
Trước đó, năm 1941, Cô cũng có bài thơ
cảm tác Ở Đây Thôn Vỹ Dạ:
Bao năm Hoa sống nơi thôn Vỹ
Thầm giữ trong ḷng một ư thơ
Vẫn biết cách xa ngoài vạn dặm.
T́nh
anh lưu luyến cảnh quê mơ!
Một ḿnh một cơi với nước mây
Với cả đau thương với hận này
Anh khéo lột hết tài nghệ sĩ
Lẫy lừng danh tiếng kể từ đây.
Hồn anh lẫn khuất tận mô xa,
Hoa biết cùng ai thổ lộ ra
Tuy sống giữa đời phức tạp ấy
Ai biết t́nh ai vẫn đậm đà!!
(H.H. thôn nữ)
Cô
Hoàng thị Kim Cúc được mọi người
kính nể như một hành giả tu tại gia. Tuy
một thân một ḿnh và lương tiền không bao
nhiêu nhưng Cô đă có gần một tá con nuôi. Cô
nuôi con của bà con nghèo, nuôi em, nuôi cháu, nuôi trẻ
mồ côi, giúp đỡ những ai đến với
Cô. Trong phần “Lời Nói Đầu” của
cuốn sách Cách Nấu Chay, cô Kim Cúc tâm sự
rằng xuất bản được cuốn này là Cô
đă hoàn thành được một công tác Phật
sự. Ḷng chị như bể rộng bao la. T́nh
chị tṛn đức hạnh vị tha. Lời ca trong
bài hát Hướng về chị Cả của
Hầng Vang đă nói lên niềm thâm`cảm tri âm
cuả Gia đ́nh Phật tử đối với Cô
Hoàng Thị Kim Cúc: nửa thế kỷ màu áo lam không
phai; suốt cuộc đ̣i trí giới hạnh trường
trai.
Người
con gái Việt Nam thuở đầu thế kỷ 20 thường
không được học nhiếu. Cô Hoàng Thị
Kim Cúc th́ may mắn hơn. Trừ thời gian học
chữ nghĩa ở trường, Cô lúc rảnh
tập làm đủ thứ.Ngoài việc học
với ông nội của Hoàng thị Quynh Hoa chữ
nho, nhiều tay thợ rành nghề được
mời về nhà chỉ bày cho cô may vá, làm bánh,
nấu đồ ăn Tây, làm hoa.
Một
thầy đàn tranh cũng được mời
về nhà dạy cho cô. Tuy mới học có nửa tháng
mà mà cô đă thuộc đủ bảy bài: Kim
tiền, Lưu thủy, Hành Vân, Tứ Đại
Cảnh, Cổ Bàn, Nam Ai, Nam B́nh. Tiếng đàn
của cô đă khiến nhà thơ si t́nh Hàn Mạc
Tử phải điên cuồng ŕnh trước
thềm nhà để nghe.
Đêm nay ta lại phải điên cuồng
Quên cả hổ ngươi cả thẹn thuồng
Đứng măi trước thềm nghe ngóng măi
Tiếng đàn the thé ở bên trong
Theo tác giả cuôn Lá Trúc Che Ngang khi được
hỏi Cô có “cảm” thi sĩ Hàn Mạc Tử không
th́ Cô chỉ tủm tỉm cười mà không nói năng
chi. Cô rất trân trọng mối chân t́nh của thi sĩ.
Đoạn kết của quyển sách c̣n cho biết
nhánh cây cỏ mà một người quen nhặt trên
mộ của Hàn ở Gành Ráng đem về tặng
đụơc Cô cất rất kỹ. Ngoài ra, Cô c̣n
dựa theo lời tâm t́nh trong thơ gởi cho bạn
của Hàn Mạc Tử mà phóng tác một bài tự
truyện với nhan đề Thi sĩ Hàn Mạc
Tử với người gái quê. Cô đă ghi lại
hầu như nguyên văn nhiều câu chữ của Hàn
Mạc Tử trong bài này. Qua đó, người ta
thấy Hàn Mạc Tử đă viết: quyết quăng
ḿnh đi trên đường gió bụi, rượt
nà theo những nguyện vọng cao xa, phải chăng
là do sức mạnh của ái t́nh?
Tuy là một người có tâm hồn ủy mị,
nhưng v́ thuộc con nhà nề nếp, trọng thanh
danh gia đ́nh hơn tất cả mọi sự, và
lại sống trong một xă hội thời trước
1945 – một người con gái con nhà khuê các không
được tự do chọn bạn, không được
nói chuyện với người khác phái ở ngoài
đường – nên Cô Hoàng Thị Kim Cúc đă có
vẻ rụt rè, phong kín, bí mật, hờ hững khi
gặp Hàn Mạc Tử. Điều này càng khiến
cho nhà thơ bao giờ cũng kính cẩn, giữ ǵn
đứng xa mà chiêm ngưỡng, mà tôn thờ cô
thiếu nũ. Dù vậy,trong thư gủi bạn,Hàn
Mạc Tử vẫn: quyết ḷng đeo đuổi,
âm thầm theo dơi bóng cô ta. Cô gái đó có khuôn
mặt chữ điền; mái tóc quăn; mũi cao,
thẳng như đầm; dáng người thấp
nhỏ và đôi mắt đen nháy.
Chính “Đôi măt đen nháy đầy thi
vị”của Cô, mà nhà thơ chợt thấy ở
chợ phiên do Toà Sứ thành phố Qui Nhơn tổ
chức năm 1932 khi ông 20 tuồi và người
đẹp 19 tuồi, đă tạo nên sự
nghiệp văn chương của Hàn Mạc Tử.
Và cái dáng vẻ nết na, thùy mị, đoan trang
của Cô đă un đúc Hàn Mạc Tử có một
tâm hồn thi sĩ. Trong thư gửi người
bạn, thi sĩ c̣n thú nhận Kim Cúc “là người
mà tôi thường gửi linh hồn một bên
dầu cách xa ngàn vạn dặm”. Quyển sách Lá Trúc
Che Ngang Chuyện T́nh Của Cô Tôi của Giáo Sư Hoàng
Thị Quỳnh Hoa là một đóng góp lớn để
không c̣n ai có thể viết bậy nữa.
|