Lên Rừng Thăm Bạn Lâm Chương |
Từ
trên đồi cao nh́n xuống, giữa đại ngàn
mênh mông xanh ngắt, đám rẫy của anh Khan
nhỏ như một chiếc chiếu, màu nhạt lá
non. Tôi lặn lội t́m đến giang sơn biệt
lập của anh khi mùa bắp đang rộ trái.
Lọt thỏm giữa đám rẫy là lều tranh.
Giữa lều, treo một chiếc vơng làm bằng bao
bố. Những ngày ở đây, tôi ngủ trên
chiếc vơng này. Cái sạp tre để sát vách,
chỗ ngủ hàng đêm của anh Khan. Người
thương gia trở về, con sáo của ông hỏi:
"Ông chủ ơi, các bạn tôi thế nào?" Người
thương gia nói: "Ta đă chuyển lời thăm
của mày, hỏi chúng có nhắn ǵ cho mày không, chúng
chỉ im lặng. Và sau đó rớt xuống chết
như bị lời trù rủa ghê gớm." Ngày
hôm sau, người thương gia thấy con sáo quư
của ḿnh nằm chết trong chuồng.Ông xách con sáo
vất ra ngoài như một thứ đồ bỏ.
Bỗng, con sáo vỗ cánh bay đi mất, trước
sự ngạc nhiên của người thương gia. Truyện
hai: Trong một buổi lâm triều, sứ
giả của một nước láng giềng, dâng
tặng nhà vua ba bức tượng h́nh người, và
xin cho biết bức tượng nào giá trị
nhất. Nhà vua và cả đám quần thần cầm
lên, săm soi hoài, thấy ba bức tượng đều
giống nhau, trọng lượng cũng bằng nhau, khó
mà phân định bức tượng nào giá trị
nhất. Cuối cùng, vua cho truyền rao trong dân chúng, t́m
người thông minh giúp vua giải quyết vấn
đề ba bức tượng. Khi
nghe chuyện này, có một nông dân cầm theo ba
cọng rơm, lên đường đến kinh đô,
xin vào yết kiến nhà vua để t́m hiểu giá
trị của ba bức tượng. Anh xỏ cọng rơm
vào lỗtai bức tượng thứ nhất, cọng
rơm thông qua lỗ miệng. Anh xỏ cọng rơm vào
lỗ tai bức tượng thứ hai, cọng rơm
thông qua lỗ tai phía bên kia. Anh xỏ cọng rơm vào
lỗ tai bức tượng thứ ba, xỏ đến
cuối cọng rơm, nhưng vẫn không thấy thông
ra chỗ nào. Anh
nông dân cầm bức tượng thứ ba đưa
cho nhà vua và nói, đây là bức tượng giá
trị nhất. Tôi
lại hỏi ư nghĩa thế nào? Anh Khan cười,
nụ cười ít thấy nơi một kẻ
trầm tư, rằng nếu không có lời b́nh
giải kiểu Mao Tôn Cương, th́ tôi khó mà lănh
hội được cái thâm thúy của người xưa.
Câu chuyện trên muốn nói, thứ nhất, tai nghe mà
bép xép ra lỗ miệng, th́ hoạ ṭng khẩu
xuất, nghĩa là tai hoạ theo cái miệng mà ra.
Thứ hai, nghe tai này lọt qua tai kia, không nhớ ǵ
cả, là thứ vô dụng. Cả hai loại người
trên, chẳng giá trị ǵ. Thứ ba, nghe và cất
kỷ trong ḷng, không nói ra. Đây là loại người
ư tứ kín đáo.Sống trong chế độ ưu
việt, áp dụng Ba Không: không nghe, không thấy, không
biết, có thể tránh được nhiều tai
vạ. Tôi nói, tránh được tai vạ để
giữ tính mệnh, nhưng sống mà buồn quá, cũng
chán. Anh Khan ngước nh́n lên đám mây cao, nói
trời lặng thinh, nhưng bốn mùa vẫn luân
chuyển, vạn vật vẫn không ngừng sinh hoá. Không
ai có thể biết được ngày mai sẽ
xảy ra chuyện ǵ. Hăy chờ xem. Một
ngày, sau bữa cơm chiều, có hai gă người Thượng
ghé rẫy của anh Khan. Anh giới thiệu, một người
tên Y Nôm, người kia tên SơLum. Cả hai đều nước
da ngăm đen, thân h́nh rắn rỏi. Họ dắt
theo một con chó, loại chó săn, cao gị, bụng
thon, tai vểnh, lông có vằn như cọp. Và mang theo
những cái rế đan bằng mây rừng, giống cái
rế lót nồi ở những vùng quệ Như đă
hẹn trước, anh Khan đưa họ đi quan sát
dấu chân heo rừng. Dài theo những lối heo thường
ra vào phá rẫy, họ đặt những cái rế
lật ngửa lên. Giữa rế để một
miếng mồi bằng loại thịt đă có mùi hôi,
được móc với một chùm lưỡi câu.
Mỗi lưỡi câu cột dính với vành tṛn phía
trong của cái rế, bằng sợi cước dài
khoảng gang tay. Tôi
hỏi: " Làm thế mà có thể bắt heo rừng
được sao?" "Tôi
nghe người ta nói, dùng một thân cây níu quằn
xuống làm cần bẫy, cột sợi dây làm tḥng
lọng, đặt trên mặt đất. Khi heo dẵm
phải, cần bẫy bật, và cái tḥng lọng
siết gị heo treo lên." "Tại
sao không tốt mà lại có hại cho người?" Anh
Khan nói: "Nó không đủ lời giải thích đâu.
Này nhé, trên đường heo đi, không dễ t́m
được cây nào thích hợp để làm
bẫy. Và khi đă làm bẫy rồi, không dễ ǵ
con heo dẵm chân phải cái ṿng tḥng lọng. Giả
dụ, heo đă dẵm vào tḥng lọng, cần cây
bật siết gị heo treo lên. Nó có thể cắn đứt
dây, hoặc cắn đứt ĺa một cái gị bỏ
lại để thoát thân." "Thế
c̣n cái rế kia, bắt heo cách nào?" Khi
hai gă người Thượng đi khỏi, tôi
hỏi anh Khan, tại sao Y Nôm gọi tôi là cán bộ?
Anh nói, tất cả những ai đến với buôn
bản vùng Cao, mang cái dáng dấp phi lao động,
chỉ biết đứng nh́n, hỏi những câu
ngớ ngẩn, và chỉ trích phê b́nh, lư thuyết suông
mà chẳng làm được ǵ , họ đều
gọi là cán bộ. Anh nói tiếp, trong thời
chiến tranh, người Thượng đă đóng góp
tích cực một phần xương máu cho sự thành
công chiếm đoạt miền Nam. Người ta
hứa hẹn với họ, rằng họ sẽ
được đền bù xứng đáng bằng cách
cải thiện cho đời sống dân buôn bản
tốt đẹp hơn. Nhưng chiến tranh chấm
dứt đă lâu rồi, chế độ đă thành h́nh
vững chắc, mà đời sống của họ
vẫn thế, thậm chí c̣n khó khăn hơn. Họ
không c̣n được làm ăn tự do nữa. Thỉnh
thoảng, có những ông cán bộ từ miền xuôi lên
đây, gọi sự tự do này là sự tùy tiện,
thiếu tổ chức. Người ta đặt ra
kế hoạch, bắt họ phải làm theo khuôn
mẫu. Những kẻ không có một chút kinh nghiệm
nào về đời sống giữa núi rừng,
dạy khôn cho kẻ được sinh ra và lớn lên
từ bao đời cha ông ở đây. Tóm lại, người
ta nói về vấn đề cải thiện đời
sống, mà không hề cung cấp phương tiện.
Người ta chỉ muốn tổ chức lại mô h́nh
xă hội, để dễ bề kiểm soát mà thôi.
Trên đường trở lại căn lều, anh Khan
nói từ ngày có tôi đến đây, anh đă phá
lệ Ba Không: không nghe, không thấy, không biết. Sáng
hôm sau, anh Khan và tôi đang ăn khoai lang lót dạ, nghe
có tiếng chó sủa, và tiếng kêu ơi ới ngoài
rừng. Tôi
theo anh ra nơi đặt bẫy. Hai gă người Thượng,
mỗi người cầm một cây lao, đầu có
bịt sắt nhọn, đứng vây một lùm cây
rậm. Con chó sủa, nhiều lần dọm ḿnh
muốn chồm vô, nhưng không dám. Theo
ngón tay chỉ của SơLum, một con heo rừng lông xám,
hai bên mép có nanh dài và cong. Loại heo độc
chiếc, đủ khả năng tách bầy, đi
kiếm ăn một ḿnh riêng lẻ. Nh́n cái tư
thế mắc bẫy của con heo, tôi hiểu
được tất cả những ǵ hôm qua c̣n
thắc mắc.Heo táp miếng mồi, nuốt tới
cổ, không trôi được v́ đă mắc
phải những lưỡi câu, cột bởi những
sợi cước dính vào ḷng chiếc rế. V́
sợi cước ngắn nên cái rế áp sát vào mơm.
Heo dùng chân trước đẫy chiếc rế ra, nhưng
không dám đẫy mạnh v́ sợ sợi cước
căng, làm lưỡi câu móc đau cuống họng.
Đẫy một hồi, chân trước vô t́nh
lọt vào một cái lỗ của chiếc rế. Coi
như một cái chân đă bị trói. Cái chân trước
c̣n lại, sẽ tiếp tục đẫy nữa,
rồi cũng sẽ lọt vô cái lỗ khác, không rút
ra được. Thế là cái mỏm heo và hai chân trước
hoàn toàn bị khoá bằng chiếc rế. Heo không dám
làm động mạnh chiếc rế, sợ lưỡi
câu móc đau cuống họng. Khi đă mắc bẫy,
heo chỉ có thể lê lết xa nơi đặt
bẫy một khoảng mười thước không hơn.
Và, người thợ săn chỉ c̣n một việc
phải làm sau cùng, là phóng lao đâm vào những
chỗ nhược của con heo mà không sợ bị nó
tấn công ngược lại. Sau
vụ bẫy heo rừng. Anh Khan nói, Y Nôm và SơLum cho
biết đàn khỉ đă kéo về lảng vảng
vùng này rồi. Nhưng chừng nào chúng đến
tảo thanh rẫy bắp th́ chưa biết. Một hôm,
tôi thấy vài con khỉ nấp ló trên cây. Anh Khan nói,
đó là những con tiền sát, đi ḍ địa bàn
hoạt động. Khỉ là loài tinh khôn sau loài người.
Chúng sống có đàn. Mỗi đàn có một con
khỉ đầu đàn. Con này sẽ dẫn đàn
đi kiếm ăn rày đây mai đó, như những
bộ tộc du mục thời xưa. Chúng đến cái
rẫy nào một lần, sẽ lẩn quẩn ở
đó nhiều ngày, ăn cho tàn mạt rồi mới
chịu đi nơi khác. Con khỉ đầu đàn,
không vào rẫy. Nó ngồi trên ngọn cây cao để
canh chừng, và xua con cháu vào mục tiêu, ăn cho no, c̣n
độn hai bên má làm phần dự trữ. Trước
khi rút lui, chúng c̣n mang theo một hoặc hai trái bắp
làm chiến lợi phẩm, và đóng thuế cho con
khỉ đầu đàn. Khi nào con khỉ đầu
đàn la ré lên là báo hiệu có biến, đàn
khỉ đang ăn sẽ bỏ chạy, mất
trật tự c̣n hơn cuộc di tản chiến
thuật từ cao nguyên về miền biển. Tôi
hỏi thế những cái thùng thiếc khua động
chung quanh rẫy, không có tác dụng làm chúng sợ hay
sao? Anh Khan nói, cũng có tác dụng trong những
lần đầu, nhưng nhiều lần sau chúng quen,
không sợ nữa. Khi ta ở trong lều, th́ chúng phá
ngoài rẫy. Khi ta ra rẫy, chúng kéo vô trong lều,
lục phá tan hoang đồ đạc. Anh
nói: "Chỉ mới đợt đầu mà
thiệt hại như thế, th́ đàn khỉ này có
thể đông gần trăm con." Tôi
ném viên đá, không thấy động tĩnh ǵ. Anh
Khan ném một khúc gỗ mục lên tàng cây khác.
Bỗng nghe ào ào trên cây. Bầy khỉ hốt
hoảng chuyền cành, đổi chỗ ẩn
nấp.Chỉ trong vài giây ngắn ngủi, tất
cả đều im ĺm trở lại. Nh́n kỹ sẽ
thấy vài con thu ḿnh trong lá, hai mắt thao láo nh́n
xuống. Trở
lại lều, anh Khan chuẩn bị bắt khỉ
bằng cách đâm một chén muối ớt thật
cay, trộn với cơm nguội, để xuống
hố. Anh dựng thêm một cây tầm vông từ dưới
lên miệng hố, và giải thích, cây tầm vông làm
cái thang cho khỉ xuống hố. Gặp cơm trộn
ớt đỏ, nó sẽ bốc ăn, cay quá chảy
nước mắt, nó sẽ đưa tay dụi
mắt. Tôi cười, bàn tay dính ớt mà dụi vào
mắt, th́ chỉ c̣n có cách làm hiệp sĩ mù nghe gió
kiếm mà thôi. Tôi
hỏi: "Đă bắt khỉ rồi. Bây giờ, làm
cách nào đuổi khỉ?" Tất
cả đồ nghề đă chuẩn bị từ trước.
Anh Khan dùng thanh cây, một đầu có buộc tḥng
lọng, tṛng vào cổ từng con, kéo lên, trói lại.
Anh lấy kéo cắt lông trên đầu khỉ, như
bị cạo trọc. Và lấy sơn màu đen đỏ
trắng vàng, phết lem nhem lên đầu, lên mặt
khỉ, trông rất khôi hài. Xong, anh mở trói, thả
nó chạy vào rừng. Lại lôi con khác lên, hớt lông,
sơn đầu... Anh
Khan giải thích, khỉ có khuynh hướng nhập
bầy. Những con khỉ này, nó sẽ chạy đi t́m
bầy để nhập. Nhưng những con khỉ khác
không c̣n nhận ra bạn nữa, và tránh xa nó như
con vật quái đản. Tự bản thân con vật
bị sơn mặt, nó không biết nó quái đản,
nên bầy khỉ càng chạy tránh, nó càng bám theo để
nhập bầy. Cứ thế, một bên chạy,
một bên bám riết, càng ngày càng đi xa, thật xa. "Rồi
nó sẽ về đâu?" "Rừng
núi bao la muôn trùng, ai biết sẽ về đâu." |