“Xử dụng” hay “Sử dụng”? Kư Thiệt |
Kính thay! ***.
Từ sau 30.4.1975, đất
nước Việt Nam đă bị tàn phá, hủy
hoại về mọi mặt – từ rừng biển,
sông ng̣i, đất đai đến thuần phong,
mỹ tục, đạo đức, văn hóa... Về văn hóa, mà ngôn
ngữ là nền tảng, đă bị tàn phá thê
thảm. Ai muốn nói thế nào th́ nói, muốn
viết cách nào th́ viết. Người ở hải
ngoại, nếu lâu năm không tiếp xúc hay thư
từ với người trong nước sẽ gặp
rất nhiều khó khăn trong giao dịch khi trở
về Việt Nam. Thậm chí, mới đây
có ông “tiến sĩ” nào đó, không biết v́
điên khùng, hay được “người… tàu
lạ” đút cho vài thỏi vàng, bèn viết cuốn
sách cả ngàn trang, đề nghị bỏ toàn bộ
chữ “quốc ngữ” mà dân Việt Nam đă dùng
hàng trăm năm nay một cách hănh diện, và các văn
nhân, học giả đă tạo ra một kho tàng văn
hóa vô giá, đến nỗi Học giả Phạm
Quỳnh đă nói rằng “tiếng Việt c̣n, nước ta c̣n”.
Muốn sửa đổi chữ viết của một
dân tộc, đâu phải bất cứ tên khùng hay
kẻ bán linh hồn cho giặc Tàu nào cũng làm
được. Nhờ xe tăng, đại pháo của
Liên-sô, người ta có thể đánh chiếm
một lănh thổ, nhưng không dễ tiêu diệt
nền văn hóa của một dân tộc đă có
mấy ngàn năm văn hiến. Không kể người
trong nước tiếp tục đề kháng, cố
bảo vệ bản sắc văn hóa truyền
thống của dân tộc, người ra đi lưu
vong tị nạn cũng không quên bảo tồn và phát
huy văn hóa Việt ở nước ngoài, trong đó
có việc sáng tác và xuất bản sách. Tủ sách Tiếng Quê Hương
là một tổ hợp xuất bản do Nhà văn Uyên
Thao ở Hoa Kỳ chủ trương, đă
xuất bản cuốn sách đầu tiên năm 2000.
Đến nay đă ấn hành 82 cuốn sách của
những tác giả ở hải ngoại lẫn tác
giả trong nước. Về chủ trương và
đường hướng của TQH, xin đọc
“Thư Gửi Bạn Trước Khi Vào Sách”
được in trên trang đầu cuốn “Nhân Văn
Giai Phẩm” của tác giả Thụy Khuê do TQH
xuất bản năm 2012: Khi theo đuổi chủ hướng
thu gom các tiếng nói chứng nhân trung thực về
một thời kỳ bi đát cùng cực của đất
nước Việt Nam, Tủ sách TQH đă
đương nhiên tự lănh việc góp phần
bảo tồn ngôn ngữ Việt Nam trong cộng đồng
người Việt hải ngoại. Công việc có
vẻ khá đơn giản nhưng khi đối
mặt với thực tế đă trở nên hết
sức phức tạp. Bởi chữ quốc
ngữ dù qua một quá tŕnh phát triển dài trọn
100 năm khởi từ đầu thế kỷ 20
vẫn chưa đạt thành hệ thống hoàn
chỉnh với tiêu chuẩn rơ ràng về nhiều
mặt từ nghĩa chữ tới cách viết. Tuy
nửa đầu thế kỷ 20, một số học
giả như Nguyễn Văn Tố, Phan Khôi, Bùi
Kỷ, Trần Trọng Kim… đă lưu tâm tới
vấn đề, nhưng công tŕnh nghiên cứu của
các vị này chưa thể hoàn hảo và đáng
buồn hơn là đă bị rơi vào quên lăng.
Tới nay gần như mỗi người đều
thoải mái tự ban nghĩa cho các ngôn từ và
thoải mái viết theo sở ư, thậm chí ngay tài
liệu giáo khoa cũng chưa hề thống nhất.
V́ thế, Tủ Sách TQH
phải tự định một chuẩn hướng
theo các chỉ tiêu do cân nhắc chủ quan với mong
mỏi không gây hỗn loạn thêm cho cách viết và cách
dùng từ. Quyết định này đă khiến
Tủ Sách khó tránh bất đồng với một
số tác giả trong các phạm vi trên do thói quen dùng
từ và viết chữ khác với chuẩn hướng
của Tủ Sách. Cụ thể là với tác
phẩm NHÂN VĂN GIAI PHẨM mà quí bạn đang
cầm trên tay đă có sự bất đồng về
hai từ “sử dụng” và “toàn trị.”
Tác giả Thụy Khuê đă yêu cầu TQH giữ nguyên
cách viết “sử dụng” cũng như
từ “toàn trị”, nhưng TQH lại không
thể đi ngược với chuẩn hướng
đă đề ra là phải viết “xử
dụng” và thay từ “toàn trị” bằng “độc
trị”, “đảng trị” hoặc “độc
quyền đảng trị.” Do đó, chúng tôi xin
thông báo cùng bạn đọc về quan điểm
của tác giả Thụy Khuê và cũng xin nữ sĩ
coi những ḍng này như lời tạ lỗi của
TQH với riêng nữ sĩ do việc đă đổi
khác hai từ “sử dụng” và “toàn
trị” trong bản thảo. Chúng tôi cũng xin
được nói về lư do chọn cách viết “xử
dụng” và không dùng từ “toàn trị.”
Như chúng ta đều biết, đa số từ
Việt ngữ là Hán Việt tức có gốc Hán
tự. Chẳng hạn chữ “sử” hoặc
“xử” của ta là 5 chữ Hán viết theo các
bộ Khẩu, Nhân, Mă, Hô, Mộc. Trước đây,
các học giả Thiều Chửu, Đào Duy Anh đă
phiên âm 3 chữ viết theo các bộ Khẩu, Nhân, Mă
là “sử” và 2 chữ viết theo các bộ Hô,
Mộc là “xử.” Các chữ thuộc 3
bộ Khẩu, Mă, Mộc đều có nghĩa rơ ràng
riêng biệt nên chỉ c̣n vấn đề với 2
chữ viết theo bộ Nhân và bộ Hô. Từ viết theo bộ Nhân
được phiên âm là “sử” có nghĩa “sai
khiến” hoặc “phỏng định”
dẫn đến các thành ngữ như “giả
sử”, “sử nhân dĩ dục”, “sử dân dĩ
thời”…, hay chỉ một chức vụ như
“thứ sử”, “ngự sử”… và biến âm
thành “sứ” để có các từ “sứ
thần”, “sứ giả”, “đại sứ”,
“sứ quán”… Riêng từ viết theo
bộ Hô phiên âm là “xử” bao gồm nhiều
nghĩa như “thu xếp”, “sắp đặt”,
“xét đoán”, “lo liệu”, “phân định”,“vận
dụng”,“thể hiện”, “đối đăi…”
ghép thành nhiều từ như “xử thế”,
“xử trí”, “xử lư”, “xử trị”,
“xử sự”, “khu xử”, “hành xử”,
“xuất xử”… Theo cách phân tích này, chúng tôi
thấy không thể viết “sử dụng” v́
ở đây không hàm nghĩa “sai khiến” như
trong câu “sử nhân dĩ dục” — lấy ḷng
ham muốn để sai khiến con người —
hoặc “sử dân dĩ thời” — dựa theo
thời vụ mà sai khiến dân chúng. Chữ “xử”
ở đây chỉ đơn thuần mang nghĩa “thu
xếp”, “sắp đặt”, “vận dụng”… những
thứ ǵ đang có trong tay mà thôi nên phải viết là
“xử dụng.” Do đó, dù hiện nay rất
nhiều người viết “sử dụng”, chúng
tôi vẫn thấy cần viết “xử dụng”.
(ngưng trích). Nhưng mới đây, Bác
sĩ Trần Văn Tích lại khẳng định
viết “xử dụng” là sai. Trong bài “Tiếng
Việt nạn nhân của Tiếng Quê Hương”, ông
Trần Văn Tích giải thích như sau: Muốn biết sử
dụng đúng hay xử dụng đúng th́, như
đă tŕnh bày, phải dùng phép phiên thiết chứ không
có cách nào khác, lại càng không thể dùng lối lư
luận lằng nhằng theo kiểu của nhóm Tủ sách
Tiếng Quê Hương. Từ điển Từ
Hải phiên thiết hai chữ “sử trong “sử
dụng” và “xử” trong “xử sự” như sau
: ·
sử,
使 : sảng sĩ thiết; sư chỉ
thiết tinh âm sử 史
(phiên thiết là sư + sĩ = sĩ; hoặc phiên
thiết là sư + chỉ = sỉ, âm giống như
sử). ·
xử,
處 : xương dữ thiết (xương +
dữ = xử). (Phép phiên thiết chỉ
cho cách đọc và cách viết nhưng khi chuyển
từ Hán sang Việt-Hán th́ có thể thay đổi âm
từ i sang ư hoặc thay đổi hai dấu
hỏi, ngă). Những người không
thông thạo ngôn ngữ học nhưng thích chủ trương
viết “xử dụng” thay v́ “sử dụng“
đưa ra các kiến giải sau đây nhằm
biện minh cho chủ trương của ḿnh : Có người nại
cớ rằng phép phiên thiết là dành cho chữ Hán,
sao lại có thể áp dụng cho tiếng Việt
được? Họ cố t́nh quên rằng chẳng có
ai mang phép phiên thiết áp dụng cho chữ nôm, cho các
từ Việt thuần túy; phép phiên thiết chỉ có
hiệu lực đối với các từ Hán-Việt
v́ lẽ giản dị các từ nôm na, các từ
thuần Việt không thể nào được các
tự điển, từ điển chữ Hán ghi
nhận. Không ai t́m cách phiên thiết hai chữ trùm
chăn chẳng hạn v́ các tài liệu tham khảo
chữ Hán không ghi từ trùm cũng như từ chăn.
Có người lại hồn nhiên bảo tôi nói
sao th́ tôi viết vậy, tôi nói “xử dụng” th́
tôi viết “xử dụng”. Họ quên rằng khi
họ phát âm “xử dụng” là họ đă phát
âm sai! Trên internet, cách đây vài
ba năm c̣n xảy ra chuyện rất khôi hài liên quan
đến một nhà ngôn ngữ học tài tử. Anh
ta thuộc thế hệ thứ hai trong cộng đồng
người Việt tỵ nạn ở Hoa Kỳ và
phụ trách dạy tiếng Việt cho một lớp
Việt ngữ ở bậc đại học. Anh ta không
biết viết “sử dụng” là đúng hay
viết “xử dụng” mới đúng. Một
số người không chuyên nghiệp về ngôn
ngữ học hăng hái góp ư với anh bạn
trẻ; người th́ bảo “sử dụng”
là đúng, kẻ lại cho rằng “xử
dụng” mới đúng. Tôi chỉ bảo cho anh
bạn này biết rằng “sử dụng”
mới đúng chính tả tiếng Việt. Tôi không
đá động đến phép phiên thiết v́
biết rằng anh bạn không đủ tŕnh độ
để hiểu tôi muốn nói ǵ. Sau một thời
gian thu góp ư kiến, anh bạn bèn tổng kết;
kết quả số người bảo “xử
dụng” là đúng nhiều hơn số người
bảo “sử dụng“ mới đúng! Người
thầy giáo dạy tiếng Việt bất đắc dĩ
bèn quyết định dạy cho học tṛ viết “xử
dụng” theo như đa số quyết định!
Tôi chỉ biết thở dài và tự dưng nhớ
đến chuyện cán ngố dạy tiếng Pháp.
Trong một buổi sinh hoạt tập thể, “nhân dân”
băn khoăn không biết tiếng Pháp gọi cái bàn
là la table hay le table. Tranh luận măi, cuối cùng cán
ngố lấy biểu quyết và số người
bảo cái bàn là le table đông hơn! Thế là cái bàn
biến thành giống đực trong Pháp ngữ! (ngưng
trích). V́ khuôn khổ của
mục này có giới hạn nên rất tiếc không
thể trích dẫn nhiều hơn bài của BS Trần
Văn Tích, cũng như bài của Tủ sách TQH. Ngoài
ra, sau khi đọc bài viết của ông Trần Văn
Tích lại thấy thư của bà Phương Khanh
phổ biến trên diễn đàn gửi BS Trần Văn
Tích. Để
rộng đường dư luận, xin trích một
đoạn: Việt Nam chưa có Hàn Lâm Viện nên không
thể nói “viết thế này sai, viết thế kia
đúng” mà chỉ theo thói quen lúc học tiểu
học, rồi lên trung học được các vị
Thầy chỉ bảo tận t́nh, như tôi may mắn
được Thầy Hà Mai Anh, thân phụ ĐT Hà
Mai Việt, dạy dỗ suốt mấy năm Tiểu
Học nên viết chính tả hầu như chẳng bao
giờ có lỗi cả, tôi có nhiều bạn bè
học Sư Phạm Saigon đàng hoàng nhưng khi đi
dạy vẫn sai “hỏi ngă” như thuờng v́ các
vị này là người Nam và Trung… Riêng 2 từ “xử dụng”, tôi được
Thầy dạy là phải viết “xử dụng” nên
đến bây giờ và măi măi viết “xử
dụng”, c̣n ai viết “sử dụng” tôi không quan
tâm và không kết tội họ viết sai chính tả,
c̣n căn cứ theo âm Hán-Việt để viết
chữ quốc ngữ th́ lại càng không “ổn”,
chữ Hán hoặc Hán-Việt phát âm không thể nào
giống cách phát âm chữ Quốc Ngữ được. BS là người Tây học mà lại
“chuộng” văn học Trung Hoa, nhưng tŕnh độ
về tiếng Hán của BS c̣n quá hạn hẹp v́ không
đọc sách tiếng Hán mà chỉ đọc sách
tiếng Pháp, tiếng Anh về văn học Tàu th́ làm
sao hiểu thấu đáo được. (ngưng trích). Nhà văn Uyên Thao cư ngụ trong Vùng
Hoa-Thịnh-Đốn nên thỉnh thoảng vẫn
gặp ông. Nhân vụ “xử dụng” hay “sử
dụng”, bèn hỏi ông Uyên Thao có muốn lên
tiếng không. Ông nhà văn cười kh́ nói: “Thôi.
Tôi đang bận nhiều việc lắm. Và nói cái ǵ?
Tôi đă nói rồi!” Vùng Hoa-Thịnh-Đốn, ngoại ô của
thủ đô Hoa Kỳ, là nơi có nhiều nhà văn nhà thơ Việt
Nam lưu vong cư ngụ, mà theo Kư
giả Phạm
Trần
th́ là nơi có nhiều nhà văn nhà
thơ kỳ
cựu nhất ở hải ngoại. Này nhé: Tạ
Quang Khôi, Hoàng Hải Thủy, Hoàng Song Liêm, Uyên Thao, Vũ
Hối, Vi Khuê, Lê Thị Ư, Trần Long Hồ, Phạm
Văn Hải..., nhớ không hết! (Chưa kể các
vị đă giă từ cơi trần ai đa sự này). Hỏi ư kiến các cụ
về cuộc tranh luận văn học “xử
dụng” hay “sử dụng”, có cụ trả
lời, có cụ lảng sang chuyện khác, có cụ
hỏi ngược “bộ hết chuyện làm rồi
à?”. Có cụ lại cười ha hả: “Vui đấy!
Ông nhà văn được ông bác sĩ dạy cho cách
viết văn!” (Làm nhớ tới câu nói của Nhà văn
Vũ Thư Hiên, “Tôi đă được một ông
luật sư dạy cho viết văn”, để
trả lời bài phê b́nh nặng kư của
Luật sư Nguyễn Văn Chức về cuốn
hồi kư “Đêm Giữa Ban Ngày” của ông năm nào. Hỏi Giáo sư Pham Văn
Hải, tiến sĩ ngữ học, thay v́ trả
lời, ông ấy lại chuyển cho cuốn “Chữ
Hán và Tiếng Hán Việt” dày hơn... một ngàn
trang, mà ông là tác giả. Một kho tàng vô giá về
chữ nghĩa tiếng Việt! Đọc gần hết
1,016 trang sách, toét cả mắt, mới t́m được
lời giải đáp cho câu hỏi “xử dụng”
hay “sử dụng”. Mừng quá, định công
bố kết quả, kèm thêm ư kiến của các
cụ trong văn giới Vùng Hoa-Thịnh-Đốn th́
lại nghĩ: Ích lợi ǵ nhỉ? “Xử dụng”
hay “sử dụng” th́ có chết thằng Tây nào? Ai
muốn viết thế nào th́ viết. T́nh trạng này
kéo dài cả trăm năm rồi. Chẳng ai bảo
được ai. Nói ra chỉ thêm mất ḷng nhau. Anh
em với nhau cả. Hơn nữa, Nhà văn Uyên Thao, BS
Trần Văn Tích đều là những người
chống cộng cùng ḿnh. Nặng lời với nhau,
chỉ có Việt Cộng vỗ tay cười. Hăy
đoàn kết, nắm chặt tay nhau chống kẻ thù
chung. Bao giờ quét sạch cộng thù, ta sẽ cùng
nhau dựng lại quê hương, lập ra một cái
Hàn Lâm Viện Ngôn Ngữ để có thẩm
quyền giải quyết cuộc tranh chấp “xử
dụng” hay “sử dụng”. Chưa kể công
bố kết quả thăm ḍ ư kiến văn giới
bây giờ sẽ lại bị BS Trần Văn Tích
đem câu chuyện anh cán ngố với “le table, la
table” ra cười vào mũi. Thôi. Ai muốn viết
“sử dụng” hay “xử dụng” xin cứ
thoải mái cho vui vẻ cả làng. Kư
Thiệt (Đời Nay ra ngày 15.12.2017) |