Chuyện
tnh Huyền Trn cng cha
Trc Giang MN
1*.
Mở bi
Chuyện
tnh Huyền Trn cng cha đ được nhắc
tới nhiều trong dn gian Việt Nam, dưới
nhiều gc độ khc nhau.
Người
th ca ngợi cng cha đ thay mặt triều đnh
nh Trần, thực hiện cng tc chnh trị,
ngoại giao, tạo ho bnh giữa hai nước,
đ thường xuyn tranh chấp lu đời
với nhau. Hơn nữa, cuộc hn nhn đ mang
lại cho Đại Việt hai chu v L (R), xem như
mở rộng bờ ci. Cng cha đ thực
hiện một sứ mạng ho bnh.
Cũng
c người tiếc cho cng cha xinh đẹp, l
ngọc cnh vng, phải xa qu hương trao thn
gởi phận cho người chồng thuộc sắc
tộc lạc hậu, man di, trong nghĩa của
những cu: Tiếc thay cy quế giữa rừng,
để cho thằng Mn, thằng Mường n leo
hoặc tiếc cho ci bng hoa li cắm bi cứt tru.
Cuộc
đời của Huyền Trn cng cha l một
chuổi bất hạnh. Đ trở thnh go phụ
ở tuổi ngoi hai mươi, v sau đ xuống tc
đi tu cho hết cuộc đời trần thế.
2*.
Nh Trần
Nh
Trần trị v 175 năm với 13 hong đế.
Khởi đầu nh Trần l do Trần Thủ Độ
bắt p vua cuối đời nh L, l L Huệ Tng,
phải đi tu, v nhường ngi lại cho con gi l
cng cha L Chiu Hong lc 7 tuổi.
Trần Thủ Độ lm quan dưới triều nh L, m vị vua lập nn cơ nghiệp nh L l L Cng Uẩn, tức L Thi Tổ (Dời đ về Thăng Long). Trần Thủ Độ l người c nhiều mưu m, ng đưa người chu l Trần Cảnh, 8 tuổi, vo phục vụ cho L Chiu Hong, rồi dn xếp để L Chiu Hong lấy Trần Cảnh, v nhường ngi lại cho chồng, l Trần Thi Tng vo năm 1225.
Trần
Cảnh ln ngi l Trần Thi Tng, con rể của L
Huệ Tng. Trần Cảnh cn nhỏ nn tất
cả quyền bnh đều nằm trong tay Thi sư
Trần Thủ Độ.
Nh Trần hng mạnh nhờ những tướng ti như: Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật, Trần Khnh Dư, Trần Quốc Toản
Nh Trần đ ba lần đnh tan qun Mng Cổ nh Nguyn, vo những năm: 1258, 1285 v 1287, ở nhiều mặt trận như: Thăng Long, Vạn Kiếp, Hm Tử, Ty KếtỞ trận Ty Kết, tướng Tu l Toa Đ bị chm đầu.
Năm 1287, Trần Hưng Đạo đnh tan qun Nguyn ở sng Bạch Đằng, bắt sống Nguyn soi M Nhi, Phn TiếpThi tử Thot Hoan, con trai của Hốt Tất Liệt, phải chui vo ống đồng cho binh lnh khing chạy về nước
Trần
Thủ Độ đoạt ngi nh L bằng hn nhn
ngoại thch đối với nh L, cho nn
Trần Thủ Độ chủ trương cho người
trong họ kết hn với nhau, nội tộc, để
trnh ci hoạ ngoại thch, tức l người
ngoi dng họ. Đ c hơn 30 cuộc hn nhn
nội thch trong gia tộc nh Trần được
ghi nhận. Đ l hn nhn giữa con ch với con bc,
con c với con cậu, con d với nhau.
Những
vị vua nh Trần gồm c: Trần Thi Tng, Thnh Tng,
Nhn Tng, Anh Tng, Minh Tng, Dụ Tng, Hiếu Tng,
Nghệ Tng, Duệ Tng, Thuận Tng, Phế Đế,
Thiếu Đế.
Những
vị vua cuối đời nh Trần bỏ b chnh
sự, cụ thể nhất l Trần Dụ Tng, ham m
tửu sắc, thch ca ht, thch cờ bạc. Cho xy
cung điện, tạo ra sưu cao, thuế nặng lm
cho người dn đi khổ, ta thn. Trong nước
th giặc gi nổi ln khắp nơi, trong khi đ,
trong triều đnh th bọn gian thần ko b đảng,
lộng hnh.
Chu
Văn An l
vị quan thanh lim, trung trực, đ dng Thất
trảm sớ đề nghị trị tội 7 tn
tham quan.
Vua Dụ Tng khng nghe theo, nn ng co quan về nh dạy học.
V mi chơi bời nn nh vua sức khỏe km, mất ở 33 tuổi, m khng c con nối dng, đến nỗi truyền ngi cho Trần Nhật Lễ, con của một đo ht, được người anh của ng nhận lm con nui.
Năm 1351,
Ngự y Tru
Canh, gốc Hoa, thấy Dụ Tng bị liệt
dương, bn dng phương thuốc, ni
rằng giết đứa b con trai, lấy mật ha
với dương khởi thạch m uống, v
phải thng dm với chị hay em ruột của mnh,
th sẽ hiệu nghiệm. Dụ Tng lm theo, thng dm
với chị ruột l Thin
Ninh cng cha Ngọc Tha, quả nhin cng
hiệu. Tru Canh từ đấy được yu
qu hơn, được ngy đm lun ở trong
hậu cung hầu hạ thuốc thang, Tru Canh nhn đ
liền thng
dm với cc cung
nữ.
Cuối
cng, nh Trần cũng bị mất vo trong tay
ngoại thch l Hồ Qu Ly.
Năm
1400, Hồ Qu Ly truất ngi của chu ngoại l Trần
Thiếu Đế, tự ln lm vua lấy
quốc hiệu l Đại
Ngu, lập nn nh Hồ.
Năm
1406, nh Minh đem qun sang xm chiếm Đại Ngu. Do
khng được lng dn, binh sĩ bất mn, nn nh
Hồ nhanh chng thất bại. Năm 1407, Hồ Qu Ly
v con l Hồ Hn Thương bị qun Minh bắt,
giải về Tu. Nh Hồ lm vua được 7 năm.
Nh Minh cai trị nước ta, đổi tn lại l
Giao Chỉ.
3*. Thi
thượng hong Trần Nhn Tng đi thăm Chim Thnh
Vua
Trần Nhn Tng,
sau khi truyền ngi cho con l Trần Anh Tng, đ
rời triều chnh, cn giữ chức Thi thượng
hong, ng vo ẩn tu trong ni Yn Tử (Quảng Yn).
Ngi l con trưởng của Trần Thnh Tng, sinh ngy 7 thng 12 năm Mậu Ngọ (1258). Ngi tuy ở địa vị sang cả, m trong tm th hm mộ Thiền Tng từ thuở nhỏ. Ngi l người sng lập ra dng Thiền Tng Trc Lm, dng Thiền tng lớn nhất tại Việt Nam. Người dn gọi ng l Phật hong Trần Nhn Tng.
Vo
thng 2 năm Tn Sửu (1301), theo lời mời của
vua Chim Thnh, Thi thượng hong thp tng sứ
bộ Chim Thnh, đến thăm nước nầy.
Đi thuyền buồm đến Chim Thnh mất
nửa thng.
Khi tiếp kiến vua Chế Mn, ng mặc o nu sồng, tay bưng bnh bt, được vua Chim trn trọng tiếp đn, v đch thn hướng dẫn đi thăm viếng cc đền cha, cố đ, cổ miếu, cng cc danh lam thắng cảnh của người Chm. V cũng đm đạo về tn gio.
Chn thng ở Chim Thnh tri qua. Trong buổi tiễn hnh, Thi thượng hong hứa gả con gi l Huyền Trn cng cha cho vua Chim, để nối tnh thng gia giữa hai nước, vốn đ c những sự tranh chấp lu đời.
Năm
1305, Chế Mn sai sứ l Chế Bồng Đi v hơn
100 người, đem vng bạc, hương liệu
qu hiếm, đến dng vua Đại Việt, để
xin cưới Huyền Trn cng cha. Triều đnh khng
bằng lng, chỉ c Văn tc Vương Đạo
Ti v Trần Khắc Chung tn thnh.
Sau đ, Chế Mn dng chu v chu R (L) lm snh lễ, v hứa phong tn nương Huyền Trn lm hong hậu nước Chim.
Chu ,
từ Đo Lao Bảo đến sng Thạch Hản,
nay l Quảng Trị. Chu L, ngy nay l Thừa Thin-Huế.
Thng 6 năm
Bnh Ngọ (1306) Huyền Trn ln đường sang Chim
quốc. Nh Trần tiếp nhận 2 chu
, L v đổi tn thnh chu Ho v chu Thuận.
4*.
Huyền Trn cng cha
Huyền
Trn l con gi của Trần Nhn Tng, l em của vua
Trần Anh Tng. Huyền Trn cng cha l chu ngoại
của Hưng Đạo vương Trần Quốc
Tuấn. Mẹ của b l con của Trần Hưng
Đạo.
B
sinh năm 1287. Năm 1301, Thi thượng hong c
hứa gả Huyền Trn cho vua Chế Mn.
Năm
1306, Chế Mn dng hai chu , L (R) lm của hồi
mn, cho nn Trần
Anh Tng đồng gả Huyền Trn cho Chế Mn. Huyền Trn được phong lm hong
hậu Paramecvari. Một năm sau đ, vo thng 5 năm
1307, Chế Mn băng h.
Thng 8 năm
1308, Huyền Trn về nước, v xuất gia đầu
Phật ở ni Tru Sơn (Bắc Ninh).
B
mất ngy mồng 9 thng ging năm Canh Thn (1340), 53
tuổi.
5*.
Chế Mn v nước Chim Thnh
5.1.
Chế Mn
Hnh
Chế Mn trn sn khấu cải lương v bản
đồ nước Chim Thnh, mu xanh lam
Chế
Mn, hay Jaya Sinhavarman III,
l vua thứ 34 của Vương quốc Chim Thnh,
ở vo thế kỷ 14.
Chế Mn
c ti thao lược, vo năm 1282, khi Hốt Tất
Liệt đem 500,000 qun Mng Cổ sang tấn cng đnh
Đại Việt v đồng thời đem 5000 qun,
100 hải thuyền v 250 chiến thuyền, tấn cng
đnh Chim Thnh. (1282-1285)
Chế Mn
chỉ huy 20,000 qun chận đường đnh
tan qun nh Nguyn trn đường biển. Trận
đnh c sự yểm trợ của nước Đại
Việt trn đường bộ.
L
anh hng dn tộc, ng ln ngi lấy hiệu l Jaya
Sinhavarman III, người Việt Nam gọi l Chế Mn.
Chế
Mn c vợ chnh thức l hong hậu Tapasi, người
Java (Indonesia).
Năm
1305, vua Chế Mn sai sứ Chế Bồng Đi
cng hơn 100 người, đem vng bạc, chu bu cng
với những cống phẩm lm snh lễ, sang
dạm hỏi, ng về lời hứa của Thi Thượng
hong Trần Nhn Tng. Sau khi thảo luận cng với
triều thần, đến thng 6 năm Bnh Ngọ
1306, Huyền Trn cng cha ln thuyền sang Chim
Quốc nn duyn cng với vua Chế Mn.
5.2. Nước
Chim Thnh bị xa tn trn bản đồ thế
giới
Ni thm
về nước Chim Thnh.
Cc vua
cuối đời Trần ham m tửu sắc, ch tm
hưởng lạc. Triều đnh chia b phi, tranh
nhau tham . Khng ai lo mở mang, bảo vệ đất
nước, nn vua Chim Thnh, thời đ l Chế
Bồng Nga, đ ba lần đnh chiếm Thăng
Long. Cướp của, giết người, bắt
phụ nữ đem về nước. Cc vua nh
Trần m của cải chạy trốn.
Năm
1390, khi giao chiến với qun Đại Việt, vua
Chim l Chế Bồng Nga bị giết. Chế
Bồng Nga chết, đạo qun thiện chiến cũng
chết theo, mở đường cho Đại
Việt xm lăng Chim Quốc. Vua Chim l Tr Ton
phải cầu viện qun nh Minh tiếp cứu.
Tới
đời vua L Thnh Tng,
(1460-1497), nh vua thn chinh ra mặt trận đnh Chim
Thnh. Qun Đại Việt đ giết 60,000 binh lnh
v người dn. Bắt sống Tr Ton v hơn
30,000 t nhn đem về lm n lệ. Kết thc
triều đại vương quốc thứ 14, Nước
Chm xem như bị xa tn trn bản đồ
thế giới.
6*.
Huyền Trn cng cha về Chim quốc
Ngy cưới,
cc quan văn v nh Trần, cng dn chng tiễn
đưa Huyền Trn hơn 1000 người. Dn chng
đi tiễn đng nghẹt, tiếc thương nng
cng cha Đại Việt, lấy người dị
tộc, khc biệt về văn ha, phong tục,
tập qun, ngn ngữ, chắc g được
hạnh phc?. Nhưng cng cha nhận thức được
rằng, đ l lợi ch của dn tộc, chấm
dứt chiến tranh, mang ha bnh cho cả hai nước,
nn nng sẵn sng ra đi. Hơn nữa, thực
hiện lời hứa của phụ hong.
Huyền
Trn rạng ngời trong ngy cưới, bn ngoi
nhiều lời x xầm, bn tn. Cho đến nay, người
đời sau vẫn nhớ Huyền Trn Cng Cha, đ
c cng mở mang bờ ci của Đại Việt
về pha Nam.
Hn
lễ của Huyền Trn v Chế Mn, được
tổ chức rất linh đnh tại Chim Quốc.
Nh vua ra tận cửa biển đn Huyền Trn
Cng Cha. Chế Mn mặc o bo trắng, quần
che cũng mu trắng, ngoi khoc o gip đan bằng
sợi vng, chn mang hia đen thu chim thần Garuda, ngang
ngực thắt đai ngọc, lủng lẳng bn hng
thanh bảo kiếm, khắc hnh đầu thần
Ganesa, đầu voi mnh người, vỏ kiếm
bằng vng, chui kiếm bằng ng voi, nạm
hồng ngọc, đầu đội mũ bằng vng,
chp nhọn, trn đỉnh nạm một vin ngọc
qu to bằng trứng chim sẻ lun tỏa nh sng 7 mu.
7*.
Cuộc giải cứu Huyền Trn cng cha
7.1.
Dự định giải cứu Huyền Trn cng cha
Chỉ mới lm vợ của Chế Mn trong 11 thng, Huyền Trn cng cha trở thnh ga phụ ở tuổi 25. Chế Mn chết lc 50 tuổi, trong một trường hợp thật v duyn. Đ l gi lốc lm gy một cnh cy to trong vườn, rơi xuống trng ngay vo gy, khi ng đang tắm nắng để trị bịnh ngoi da. Đ l bịnh hắc lo (Bịnh lc đồng tiền). Bịnh do một thứ nấm gy ra, lm ngứa ngy nn phải gi. C hai thứ lc, lc ướt v lc kh, rất hay ly.
Lễ hoả tng Chế Mn vo thng 9 năm Đinh Mi (1307), thọ 50 tuổi, trị v 26 năm.
Đại Việt sử k ton thư ghi lại như sau: Theo tục lệ Chim Thnh, hễ vua mất th hong hậu phải ln gin hỏa thiu để chết theo. Vua (Trần Anh Tng) biết thế, sợ cng cha bị hại, bn sai bọn Khắc Chung, mượn cớ sang viếng tang, rồi ni, nếu hỏa tng cng cha th việc lm chay khng c người chủ trương, chi bằng, ra bờ biển chiu hồn ở chốn ven trời, đn linh hồn Chế Mn, cng về rồi hy ln gin hỏa thiu. Người Chim Thnh nghe theo, Khắc Chung dng thuyền nhẹ, cướp lấy cng cha đem về
7.2.
Việc giải cứu c nhiều nghi vấn
V khng c sử liệu chnh xc, đng tin
cậy, nn việc giải cứu Huyền Trn cng cha
được thể hiện dưới nhiều hnh
thức khc nhau. Đầy nhiều nghi vấn. Chế
Mn chết vo thng 6 năm 1307, nhưng tới thng 10,
triều đnh Nh Trần mới nhận được
tin bo của Chim Thnh. Sau 4 thng, Trần Khắc Chung
mới ln đường sang Chim quốc, v khi đ
Huyền Trn vẫn cn sống. Nghĩa l khng c
việc ln gin hỏa tng. Theo tục lệ, th xc
Chế Mn phải chn, hoặc hỏa tng trong vng 7 ngy
sau khi chết, v ở thời điểm đ khng c
phương tiện giữ xc, chống snh thi.
Việc hỏa thiu hong hậu cũng được
hỏa tng ngay sau đ.
1). Trần Khắc Chung giả dạng giặc Tu
bắt cc cng cha Huyền Trn.
Vua Trần Anh Tng bn kỹ với Phạm Ngũ
Lo v giao cho Trần
Khắc Chung thi hnh. Trần Khắc Chung v Đặng
Thiệu ln đường vo Đồ Bn, dng
lễ phng điếu vua Chăm, rồi tm cch
đưa cng cha về nước để trnh
bị ln gin hỏa. Trần Khắc Chung tu với tn
vương l Chế A Đ Ba, xin cho hong hậu lm
lễ cầu hồn Chế Mn. Lễ sẽ đặt
ở bờ biển thanh vắng, vo lc hong hn
vắng lặng, th vong hồn Chế Mn mới dễ
trở về. Rồi ngay sau đ hỏa tng hong
hậu Huyền Trn.
Nếu
cng cha hỏa tang th việc lm chay khng c người
chủ trương, chi bằng ra bờ biển chiu
hồn, đn linh hồn nh vua Chế Mn cng về
rồi sẽ hỏa thiu
Chế
A Đ Ba chấp thuận v truyền cho cc php sư
phối hợp soạn thảo chương trnh v nghi
thức tế lễ. Thuyền đưa Huyền Trn
ra biển vo lc hong hn. Sau khi mn lễ đn trng,
Huyền Trn cng chư tăng, quan khch chuẩn bị
trở về, th đon thuyền của Khắc Chung,
giả dạng giặc Tu , xng ra chận đnh v
bắt cc cng cha Huyền Trn.
Thuyền
php sư bị đnh chm, 5 sư tăng bị nước
cuốn mất tch, v sau đ được lập
miếu thờ tại bờ biển.
Theo kế hoạch m nhẹm việc giải cứu, thuyền của Khắc Chung hộ gi cng cha lnh đnh trn biển vng Khoi Long, suốt 9 thng để vua Chim khng nghi ngờ về việc triều đnh nh Trần bắt cc cng cha
2). Việc 9 thng trn biển khng hợp l
Với tư cch l một đại cng thần nh Trần, Trần Khắc Chung c cả chục phương cch để giữ b mật về việc bắt cc v đưa cng cha về Thăng Long.
Trn thuyền c t nhất l vi chục binh lnh lm thủy thủ, phục dịch mọi thứ về đời sống cho vi chục người trn biển. Phải đi chợ mua thực phẩm mỗi thng 4 lần. Chn thng trn biển phải chịu đựng bốn ma phong ba bo tp, sng to gi lớn
Về chuyện ấy, chỉ c trời biết, đất biết, 2 người đ biết, hng chục binh lnh biếtCho nn dn gian truyền miệng c cu.
Tiếc
thay hột gạo trắng ngần
Đ vo nước đục, lại vần lửa rơm
Nước
đục m chỉ Chế Mn thuộc sắc
tộc lạc hậu, thằng Mn, thằng Mường.
Lửa rơm m chỉ Trần Khắc Chung v Huyền Trn. Lửa gần rơm lu ngy cũng bn.
Việc binh vực cng cha Huyền Trn c cng mở mang bờ ci th khng ai chối ci được. Cn việc ấy th chỉ c trời biết.
Theo
Phạm Văn Sơn, trong Lược sử Ton thư,
th Việc Trần Khắc Chung lập mưu
đưa Huyền Trn về nước, sau khi Chế
Mn qua đời l, việc bất tn đối
với Chim Thnh, th phản ứng của nước
Chim l chnh đng. Đ l việc Chế
Bồng Nga đ đi lại đất của hai chu
, L. Đ c ba lần đnh chiếm Thăng Long, v
cc vua nh Trần đ m của cải chạy
trốn.
8*. Kỹ thuật xy thp của người Chăm
Người Chăm đ pht triển hng trăm
năm, thể hiện kỹ thuật xy thp với
kiến trc rất tinh tế, đến nay vẫn cn
những b ẩn về kiến trc v kỹ thuật
lm gốm. B ẩn vẫn cn b ẩn, cụ thể
l xy thp khng vi vữa, khng xi măng.
Thp
Poshanu (Thp Chm) ở Phan Thiết
Thp Po Klong Garai, Ninh Thuận
* Thp ở Mỹ Sơn, Quảng Nam
9*. Lễ hội Đền Huyền Trn ở Thừa Thin-Huế
Điện thờ Cng cha Huyền Trn
Hng
năm tỉnh Thừa Thin-Huế mở hội Đền
Huyền Trn, tại ni Ngũ Phong, phường Ty An,
thnh phố Huế.
Tham
dự lễ gồm c đng đảo người dn,
tăng ni phật tử, cc chức sắc tn gio, v
cả khch du lịch.
Chương trnh buổi lễ gồm c, mn trnh diễn hoạt cảnh thể hiện cng cha l người c cng mở mang bờ ci. Những điệu ca ma được những thiếu nữ sắc tộc Chm v nghệ sĩ người Việt thực hiện.
Lễ hội l dịp tưởng nhớ cng ơn mở mang bờ ci của cng cha Huyền Trn, người con gi yu thương v xinh đẹp của vua Trần Nhn Tng, v sự nghiệp lớn l đem về cho Đại Việt một vng đất Chu , Chu L diện tch vung ngn dặm.
10*. Chuyện tnh Huyền Trn cng cha trong thi ca v m nhạc
Chuyện
tnh Huyền Trn Cng Cha đ đi vo thi ca, m
nhạc, nghệ thuật. Trong thời đ, dn gian cho
rằng Chim Thnh l một dn tộc thấp km nn c
cu:
Tiếc thay cy quế giữa rừng
Để cho thằng Mn, thằng Mường
n leo.
Trong bi` ht Nước non ngn dặm ra đi theo điệu Nam Bnh, c người cho rằng Cng cha đ thốt ra trn đường đi về Chim Quốc:
Nước
non ngn dặm ra đi
Mối
tnh chi!
Mượn
mu son phấn
Đền nợ , L
Xt
thay v, Đương độ xun th. Số lao đao
hay nợ duyn g?
Đ
l than phiền số phận lao đao để
trả nợ cho hai chu , R.
1). Trong m nhạc.
Nhạc sĩ Phạm Duy đ dng cu Nước non ngn dặm ra đi, ni về tm sự của cng cha Huyền Trn trn đường sang Chim Quốc:
Nước
non ngn dặm ra đi
D
đường thin l xa vời
D
tnh cố l chơi vơi
Cũng
khng di bằng lng thương mến người
Trong bi Trường ca trn đường ci
quan của Phạm Duy, nhạc sĩ đ phổ
nhạc những bi thơ của Đo Tuyến
Luyện.
Cc nhạc sĩ Nguyễn Hiền, Chu Kỳ,
Nam Lộc, v cổ nhạc cũng đ dựa vo
Huyền Trn cng cha.
2). Tiểu thuyết lịch sử
Cuốn tiểu thuyết Bo tp triều
Trần c 4 tập: Bo tp cung đnh, Thăng Long
nổi giận, Huyền Trn cng cha, Vương
triều sụp đổ, được xuất
bản năm 2003. Dịch giả Chapui Grard chuyển
sang tiếng Php cuối năm 2009 v pht hnh năm
2012.
11*. Đặt tn đường Huyền Trn
Cng Cha
Huyền Trn cng cha được vinh danh như
người phụ nữ đ gp phần mở mang
đất nước v kiến tạo ha bnh, cho nn
đ c 12 con đường mang tn Huyền Trn Cng
Cha. Ring ở Si Gn c hai con đường, một
ở quận 1, v một ở quận 11.
12*. Kế luận
Người mở mang bờ ci, bảo vệ
lnh thổ th được người dn tn vinh,
nhất l người thiếu nữ, cng cha đời
Trần. Huyền Trần.
Tri lại, trong lịch sử dn tộc đ c những tn bn nước cầu vinh, th lịch sử nguyền rủa. Nhất l ở thời đại của thế kỷ 21, vẫn cn c những tập đon bn nước. Bn nước c truyền thống. Nhục qu! Hết nước ni. (Tiếng Ty l phi nỉ l đia)
Trc
Giang MN
Minnesota
ngy 8-9-2022