Huy Phương |
Trong
thời gian đi tù “học tập cải tạo”
ngoài Bắc, một ngày nọ ở trại Tân Kỳ,
Nghệ Tĩnh, trong lúc tôi bị bệnh phải
nằm nhà, có một thiếu tá bộ đội
Bắc Việt ghé thăm trại. Đến
“lán” tôi ở, ông xưng là thiếu tá thuộc
Bộ Nội Vụ và hỏi tôi thuộc quân binh
chủng nào, cấp bậc ǵ. Sau khi
nói cấp bậc và cho ông ta biết là tôi thuộc ngành
chiến tranh tâm lư đóng quân ở Saigon, viên
thiếu tá la lên ra tuồng mừng rỡ như
gặp bạn cố tri, ông ta hấp tấp hỏi tôi: -
“Ở trong ngành tâm lư chiến, các anh biết anh
Phạm Huấn và Phan Nhật Nam không?” Tôi
thực thà đáp rằng Thiếu Tá Phạm Huấn
th́ làm chung pḥng với tôi, c̣n nhà văn Phan Nhật
Nam cũng là người quen biết. Thế
là h́nh như muốn tâm sự chuyện ǵ đấy
với tôi, viên thiếu tá ngồi xuống trên cái chơng
tre cạnh chỗ tôi nằm. Ông ta kể lại là
hồi mấy năm trước khi miền Nam bị
mất, có một phái đoàn quân sự bốn bên ra
thăm Hà Nội, trong đó có mấy ông sĩ quan nhà
báo Phạm Huấn, Phan Nhật Nam và Dương
Phục đă được “bên ta” đón tiếp
rất nồng hậu, c̣n đăi một bữa cơm
trưa thịnh soạn, thế mà khi về các anh
ấy lại viết báo nói xấu miền Bắc (!) Viên
thiếu tá nhấn mạnh đến sự đăi
đằng của một bữa cơm trưa hai
lần, và có ư trách móc mấy ông phóng viên miền Nam
đă không biết điều, người ta đă cho
ăn một bữa cơm như thế mà không mang
ơn, lại c̣n viết báo nói xấu chế độ. Có
lẽ qua sự tuyên truyền quá đáng, họ cho
rằng dân chúng miền Nam bị bóc lột đói rách
tả tơi, đói khát, thèm ăn, thèm uống, do
đó mới có chuyện sau tháng 4-1975, bà con ở ngoài
Bắc vào thăm, đem cho chục chén ngang để
ăn cơm. Nhưng
tại sao trong khi đó họ lại cho rằng sĩ
quan miền Nam hiếp đáp dân chúng, nên nhà cao
cửa rộng (một đứa cháu tự miền
Bắc vào đă hỏi tôi, cậu đại úy mà nhà
có thế này thôi sao?), lại cho một bữa ăn
đăi đằng là quan trọng như thế? Sau này
tôi mới biết miếng ăn ở miền Bắc xă
hội chủ nghĩa nó quư giá đến ngần nào,
khiến viên thiếu tá thuộc Bộ Nội Vụ
kia phải nghĩ rằng cả mấy ông sĩ quan
miền Nam, phải “xôi chùa ngọng miệng”. Mới
đây, ở Mỹ gặp Phan Nhật Nam, nhắc
lại câu chuyện cũ, tôi muốn biết thực
sự cái bữa ăn đó nó ghê gớm như
thế nào, đến nỗi viên thiếu tá Bộ
Nội Vụ cứ nhắc đi nhắc lại và cho
rằng đáng lư ra các ông sĩ quan kia phải hàm
ơn họ mới phải. Phan
Nhật Nam đă ở tù “cải tạo” 14 năm mà
trí nhớ c̣n rất tốt, anh c̣n nhớ rất rơ,
đó là ngày Thứ Sáu 4 tháng 3 năm 1973, phái đoàn 4
phe từ Saigon ra Hà Nội bằng máy bay C.130, đă
được đưa về khách sạn Metropole. Cái ǵ
chứ chuyện “tŕnh diễn” th́ Hà Nội là chuyên
viên số 1. Khách sạn mới quét c̣n hăng hắc
mùi vôi, và bữa cơm “chiêu đăi” được
coi là thịnh soạn v́ có bia Trúc Bạch, cơm
gạo tám thơm, gị chả… Những
người miền Nam đi công tác vào vùng địch
khi nào cũng cẩn thận mang theo sandwich, nước
uống, do đó mà bữa cơm trưa hôm ấy, v́
lịch sự bia phải nhấp môi, chứ không ai
đụng đến thức ăn. Thế
là phe chủ nhà, lâu lắm mới dược chút cơm
trắng, tí bia, tha hồ mà đóng vai tiếp khách, …
“tiếp thu” tận t́nh. Ông
Phan Nhật Nam lại đùa dai bằng cách lấy
một nắm cơm gạo tám nói là đem về
Saigon cho biết gạo tám thơm như thế nào,
thế là ông văn nô Tô Hoài sau này hô hoán lên là
quả miền Nam đang đói thật. Sau khi
ra tù, nhân dịp về Huế và gặp lại một
đứa cháu hiện làm cho một công ty gia công nhôm
đồng hay lâm sản ǵ đó đă mô tả
miếng ăn như sau: Mỗi
khi có “chiêu đăi” phái đoàn này nọ, anh chàng giám
đốc luôn luôn nói nhỏ với nhà hàng gói thêm
cho anh ta ba phần ăn đem về cho vợ con và tính
luôn vào hóa đơn thanh toán cho cơ quan. Điều
này, thực ta cũng thấy làm lạ là v́ “giải
phóng” đă được hơn mười năm,
đâu đến nỗi c̣n đói khát như những
ngày đầu, hay là v́ bản chất tham ô, bần
tiện th́ lúc nào cũng vậy. Ai
mời đi ăn điểm tâm buổi sáng, th́
phải sữa, soda, hột gà là thứ đắt
tiền nhất, ăn th́ phải tô đặc biệt
có hai hột gà, có khi ăn bún ḅ cũng thêm hai
hột gà cho ra dân chơi sành điệu. Mấy
mươi năm sau, mặc dù sau khi đă có chức,
có quyền, đối với quan quân trong chế độ
ấy, miếng ăn vẫn c̣n là một thứ ǵ quư
giá, được đánh giá quá lớn, bây giờ,
đi theo chữ “ăn” lại thêm chữ
“nhậu”. Chuyện
kể, ở Biên Ḥa có một Việt kiều về
mở quán cà phê kinh doanh, nhưng công an phường không
thích uống cà phê mất ngủ mà chỉ thích
nhậu thịt rừng với bia ngoại. Họ
mời ông đi nhậu bữa đầu tiên, ông nghĩ
đó là xă giao và làm quen, ông nhận lời và lần
đó dù công an mời ông, ông phải trả hơn
một triệu đồng tiền ăn uống. Lần
thứ hai, công an phường mời nhậu, ông
Việt Kiều không né tránh được đành
dẫn xác đi, lần này con số người tham
gia đông hơn, không phải chỉ toàn thể công
an phường treo bảng “đi họp” mà cả
bạn bè, bà con của các bạn dân nữa. Ông
chủ quán cà phê bấm gan vay nợ trả hơn hai
triệu đồng cho một bữa nhậu, két bia
chất cao thành tháp. Đến
lần thứ ba, th́ ông Việt Kiều “tam thập
lục kế, dĩ đào vi thượng sách”, ông
trốn trong cầu tiêu, và nhờ vợ ra báo ông đi
Saigon mua hàng vắng. Công An
vẫn có kế hoạch, chúng dẫn nhau ra quán cũ,
ăn nhậu ngất trời và bảo chủ quán ghi
“hóa đơn” cho ông Việt Kiều nọ, đặc
biệt là c̣n hào hoa, rộng răi “boa” cho ba em chiêu
đăi, chuốc rượu trong quán nhậu, và số
tiền này cũng cộng luôn vào phiếu thanh toán. Tôi nghĩ
là sau vụ này, chắc vợ chồng ông Việt
Kiều đă đóng quán kinh doanh, “di tản chiến
thuật” về Mỹ rồi. Cũng
như nhiều người có cơ sở làm ăn
trong quận, một ông chủ ḷ nhôm phải thay phiên
tổ chức các bữa nhậu linh đ́nh “đóng
hụi chết” cho công an quận, không phải ngoài quán
xá, mà ngay trong cơ quan mỗi chiều Thứ Bảy
để tránh né “tai mắt của nhân dân”. Nhân
viên công an, phường xă là những con ma đói, luôn
luôn có mặt trong các buổi tang lễ, cưới
hỏi, hội hè, đâu có miếng ăn th́ ở
đó có chính quyền địa phương. Chúng
ta hăy nghe một đoạn văn của Lâm Chương
viết về một hoạt cảnh ở nông thôn,
trong những tiệc rượu luôn luôn có bọn
“quỷ thần chứng giám”: “Xă
nghèo, có người dám chơi thế là chơi ngon.
Bữa giỗ xem ra rất linh đ́nh. Khách được
mời ăn giỗ cũng rất phấn khởi.
Thời buổi khó khăn, người ta thường
trông vào miếng ăn. Có rượu thịt là có
ruồi nhặng vo ve. Nhà
chật, Tám Nưa che cái chái ngoài sân, đặt thêm bàn.
Cánh đàn bà ngồi trong nhà, mồm mép tía lia. Cánh
đàn ông ngồi ngoài sân, cười nói ồn ào.
Mọi người hỉ hả ăn uống. Hai bàn
ngoài cùng, dành đăi công an và nhân viên chính quyền xă.
Tám Nưa nói, đó là thủ tục không thể
thiếu. Chỗ
quy tụ đông người phải có quỷ thần
chứng giám mới yên. Tôi nghĩ thời đốn
mạt, người ta sống bằng mặt, không
phải bằng tim. Kẻ có quyền th́ tập thói lưu
manh, bóc lột. Người yếu thế th́ học chước
dối trá, luồn lách…” (trích
trong “Những Đoản Văn Rời” của Lâm Chương) Lại
thêm một chuyện nữa về miếng ăn trong
cuốn “Viết Về Huế” của nhà văn
Tuệ Chương: “Ngay
sau 30 tháng 4, ông anh cả của anh rể tôi từ ngoài
Bắc về. Anh rể tôi dọn cơm mời ông anh,
có tôi dự. Tôi hỏi anh ta: –
Về đây, anh tính “công tác” ǵ? – Tôi
muốn làm Chủ Tịch Phường. Tôi
ngạc nhiên hỏi: – Anh
là kỹ sư đóng tàu, sao lại muốn làm
chủ tịch Phường? Anh ta cười: – Ngoài
Bắc, mấy người Chủ tịch Phường
là sướng nhất, hết nhà này mời ăn
giỗ, tới nhà kia” (trích
trong Viết Về Huế của Tuệ Chương) Đó là
chuyện ăn nhậu trên bàn tiệc, có hải
sản, thịt rừng, bia ngoại, có chiêu đăi viên
ngồi một bên chuốc rượu, đút thức
ăn vào miệng, kể cả lau mồm lau mép cho
thực khách. Đây là
nói theo nghĩa đen, c̣n về nghĩa bóng trong xă
hội này, tôi nghĩ không cần phải chùi mép cho người
khác khỏi thấy, v́ nhân dân th́ đă quá biết, c̣n
cơ quan liên hệ hay cấp trên, cấp dưới,
cấp ngang, cấp dọc, thằng, con nào cũng ăn,
th́ cần chi phải giấu giếm, che đậy. Do
vậy truyền thống của XHCN là những hợp
đồng, những khế ước không bao giờ
được thảo luận hay hoàn tất trong pḥng
sở, mà phải là nơi quán rượu, nhà hàng, bia
ôm hay karaokê. Đó là
lối ăn có rượu để đưa cay
thực hiện tại các nhà hàng, c̣n như ăn xi măng,
sắt, gạch đá, hắc ín, xăng nhớt kể
cả máy móc, dây nhợ th́ không cần có rượu
mà cơ quan nào cũng thi đua làm tốt. Chính báo
chí trong chế độ đă xác nhận mỗi công
tŕnh đều bị cắt xới từ 30% đến
50% là chuyện thường t́nh, v́ nhà thầu hay người
cho thầu phải chi qua nhiều chặng, nhiều
cấp, hàng ngang, hàng dọc, y như chiếc xe khách
phải đứng lại quá nhiều trạm kiểm
soát của công an vậy. Do
đó, chung cư th́ thiếu xi măng, cầu cống
th́ thiếu sắt, nhà trường th́ thiếu
gạch… đương nhiên là sẽ sụp đổ,
có khi trước ngày khánh thành, mà nạn nhân thường
là quần chúng vô tội. Đó là
những miếng ăn độc hại, và ăn
nhậu đă trở thành một thói quen, một
lề thói, trở thành một nếp sống văn hóa
trong xă hội Việt Nam hiện nay. Huy Phương
|