Ba
bài
hát
để
tưởng
niệm
các
oan
hồn
nửa
thế
kỷ
Tuấn Khanh |
“…Toàn
là những xác người, gần giống như
những thước phim tài liệu của Đức
Quốc Xă ghi h́nh ảnh thi hài chồng chất của
người Do Thái. Bài hát này của Sơn là một
phóng sự bằng nghệ thuật cho người
đời biết thế nào là sự chết chóc khi
“anh em ta về” thành phố Huế dịp Mậu Thân…”
Tưởng
niệm, một trong các phương thức, chắc không
có ǵ gần gũi bằng âm nhạc. Tôi
chọn viết ra đây 3 bài hát với những
chi tiết cần thiết, mồn một như
lịch sử được ghi lại bằng âm
nhạc, để ngàn đời sau c̣n được
ngâm nga lên trong kư ức dân tộc này. Nếu
những kẻ gây ra tội ác chấp nhận sự
thật, các giai điệu này nhắc về quá
khứ đau buồn và dân tộc cùng nhau gầy
dựng lại, để nhắc nhau không đi vào
vết xe đổ, để cùng nhau t́m về một
tương lai. C̣n
nếu không, th́ những lời hát này, sẽ thay cho hàng
ngàn linh hồn oan khuất, măi măi vang theo từng bước
chân của thế hệ Việt Nam, đ̣i một
cuộc giải oan, đ̣i một tiếng công bằng
từ thảm trạng. Xin
dành đôi phút của cái tết Mậu Tuất, để
nghe lại, và nhớ lại và nghĩ lại về
đất nước này, như một người
Việt Nam đúng nghĩa. Chuyện
một chiếc cầu đă gẫy
“Chuyện
Một Cây Cầu Đă Gẫy” là ca khúc viết năm
1968, khi nhạc sĩ Trầm Tử Thiêng đă 31
tuổi; cho nên, nó không phải là một trong những
ca khúc đầu tay của ông như nhiều lời bàn. Trước
biến cố kinh hoàng, được biết dưới
tên đơn giản là “Tết Mậu Thân Huế,
1968,” một thành phố tựa mối t́nh đầu
của ông, đồng thời cũng là nơi tiếp
giáp quê hương Quảng Nam của ḿnh; Trầm
Tử Thiêng đă sáng tác ca khúc “Chuyện một
chiếc cầu đă gẫy!” Một
ca khúc ra đời từ hơn 40 chục năm trước,
nay nghe lại người thưởng ngoạn vẫn
c̣n cảm thấy bùi ngùi. Ngay cả khi người
nghe không có một chút ấn tượng, hiểu
biết ǵ về biến cố ghê rợn ấy. Có
dễ v́ âm điệu của ca khúc được xây
trên nền của các câu ḥ, hoặc dân ca Huế, như
Nam B́nh, Nam Ai… thích hợp với nội dung, khí
hậu của bản nhạc (?) Đă
thế, ông c̣n “vẽ” lại một cách lớp
lang, thứ tự như một truyện ngắn
cảm động bằng âm nhạc, nên dù ai nghe, cũng
khó cầm ḷng! Ca
khúc mở đầu bằng sự nhớ lại
những ngày đầu tiên, khi chiếc cầu
được xây dựng: “Một
ngày vào thuở xa xưa trên đất Thần Kinh –
Người bỏ công lao xây chiếc cầu xinh –
Cầu đưa lối cho dân nối liền cuộc
đời – Khắp cố đô dân lành vui ca thành
điệu Nam B́nh – Niềm vui bao lâu ước mơ
giờ trên xứ thơ cầu nối liền bờ
– Thỏa ḷng người dân hằng chờ có ngày
hẹn ḥ t́nh đẹp như mơ.” Rồi
trải qua hàng trăm năm với mưa, nắng,
buồn, vui, những cuộc đời thơ mộng,
trưởng thành, qua đi, để bao thế hệ
tiếp nối lại được mùa hẹn ḥ,
được sống như thi ca trước sự
chứng kiến của chiếc cầu nối liền
hai đầu tử, sinh đó. Trong
tác phẩm của Trầm Tử Thiêng, chiếc cầu
không c̣n là một kiến trúc, một vật thể làm
phương tiện nối liền đôi bờ
một con sông mà, nó c̣n là chứng nhân t́nh cảm,
trung tín nhất của những người ra đi,
gầy dựng tương lai, nhưng vẫn không quên
lời nguyện thầm, trở về: “Từng
đoàn người dệt tương lai đi nắng
về trưa – Dập d́u trong tay chan chứa t́nh thương
– Cầu êm bóng xa xa nắng tre rập đường
– Áo trắng về trắng cầu quê hương –
mỗi lần chiều tan trường – Cầu quen
đưa bao chuyến xe – Nhiều khi vẫn nghe
buồn vui tràn trề – Âm thầm người đi,
người về, trót ghi lời thề ngoài miền sơn
khê.” “Ngày
nào cầu đă đưa anh qua phố t́m em –
Cầu đă đưa ta sang chỗ hẹn nhau –
Cầu tha thiết khuyên anh giữ trọn t́nh đầu
– Nước dưới cầu trong veo – Như
cuộc t́nh duyên nghèo…” Thế
rồi, bất ngờ, thảm họa xẩy ra: “T́nh
người về giữa đêm xuân chưa dứt
cuộc vui – Giặc đă qua đây gây cảnh
nổi trôi – Cầu thân ái đêm nay gẫy một
nhịp rồi – Nón lá sầu khóc điệu Nam Ai
tiếc thương lời vắn dài…” Nhân
nhắc tới ca khúc “Chuyện một chiếc
cầu đă gẫy” của cố nhạc sĩ
Trầm Tử Thiêng, tôi nghĩ có dễ ít người
biết cách đây nhiều chục năm, khi được
nhạc sĩ Anh Bằng đồng ư cho hát thử
trong băng nhạc Dạ Lan (tiền thân của trung tâm
băng nhạc Asia). Nhựt Thanh khi ấy c̣n rất
trẻ, đă chọn ca khúc đó để quyết
định vận mệnh đời ca hát của ḿnh… Kết
quả, một sớm một chiều, tiếng hát Trường
Thanh (tức Nhựt Thanh) được nhiều thính
giả đón nhận. Thời
gian đó, Trường Thanh không chỉ là một
tiếng hát ăn khách, mà anh c̣n tạo lấy cho ḿnh
một trung tâm băng nhạc riêng: Trung Tâm băng
nhạc Trường Thanh nữa. (Du
Tử Lê – Nhạc sĩ Trầm Tử Thiêng và
Chuyện một Chiếc Cầu Đă Găy) Nghe
nhạc Chuyện một chiếc cầu đă gẫy ***** Cơn
mê chiều Tưởng
niệm 50 năm thảm sát năm Mậu Thân, Huế,
qua một status của nhà báo Huỳnh Ngọc Chênh, tôi
t́m gặp và tṛ chuyện được với người
nhà của tác giả Cơn mê chiều. Mới
biết nhac sĩ Nguyên Minh Khôi (Nguyên chứ không
phải là Nguyễn như mọi người vẫn
nhầm) vẫn c̣n sống tại Saigon như một
ẩn sĩ. Tên thật của ông là Vĩnh Khôi, cháu
của nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ. Năm
2018, có lẽ là một năm hit của ca khúc này,
bởi rất bài hát Cơn mê chiều thoáng nghe
qua, cứ tưởng như một chuyện t́nh
buồn trên đất Thần kinh. Thế nhưng đó
lại là một trong ca khúc như lịch sử
được ghi bằng âm nhạc, sang trọng và
nhẹ nhàng, nói về thảm cảnh của người
dân Huế trước thảm nạn Cộng sản năm
1968. Theo
lời kể của gia đ́nh nhạc sĩ Nguyên Minh
Khôi, th́ ông đă viết bài này ngay sau những ngày
Tết Mậu Thân, khi ông vội chạy ra Huế
để thăm người yêu, mà sau này là vợ
của ông. Bài hát được tức cảm,
viết ngay tại thành phố Huế, ngay trước
khung cảnh tan hoang của quê nhà. Căn nhà của song
thân nhạc sĩ Nguyên Minh Khôi lúc đó ở
đường Phan Bội Châu (nay là Phan Đăng
Lưu), bị trúng đạn. Khi ông t́m đến th́
chỉ thấy ngôi nhà đổ nát nên bàng hoàng v́
đă không có tin tức ǵ của người yêu,
lại thêm nỗi đau có thể mất cả song thân.
Trong cảm xúc đau buồn tột cùng đó,
nhạc sĩ Nguyên Minh Khôi đi lang thang khắp thành
phố Huế để nh́n nơi sinh ra của ḿnh, nh́n
những cảnh hoang tàn, chết chóc bao phủ … và
rồi cảm xúc đó đă viết thành Cơn Mê
Chiều. Lúc đó, nhạc sĩ Nguyên Minh Khôi
chỉ vừa 27 tuổi. Từ
10 năm nay, nhạc sĩ Nguyên Minh Khôi ít giao tiếp
với bên ngoài, cũng như có sáng tác mới, nhưng
chỉ thu âm và chia sẻ với người quen
biết. Một bài hát khác về Huế, với tâm
trạng tương tự, là Huế Mù Sương, có
thể t́m thấy ở http://bit.ly/2GhGetn ***** Bài
ca trên những xác người Về
cái Tết Mậu Thân kinh hoàng ở Huế, nhạc sĩ
Trịnh Công Sơn có hai bài hát là “Bài Ca Viết
Cho Những Xác Người,” và “Hát Trên
Những Xác Người” được sáng tác năm
1968, sau khi Trịnh Công Sơn từ Huế trở
về Sài G̣n. Những ngày diễn ra biến cố
tại Huế, Trịnh Công Sơn có mặt tại
cố đô. Một
người bạn thân của nhạc sĩ, là hoạ
sĩ Trịnh Cung, hồi tưởng rằng Trịnh
Công Sơn có kể với ông những t́nh tiết
đă xảy ra cho người nhạc sĩ trong
những ngày lưu lại Huế. Hoạ sĩ
Trịnh Cung cho biết, tác giả bài ca Hát Trên
Những Xác Người, suưt chút nữa, đă
trở thành nạn nhân của Biến Cố Mậu Thân.
“Gia đ́nh Sơn bị lùa vào tập hợp tại
một điểm tập trung tại Huế. Em Sơn là
Trịnh Quang Hà cũng bị lùa vào. May mắn cho Sơn,
những người bộ đội là từ miền
Bắc vào, họ không biết Sơn là ai. Chứ
nếu Sơn bị những người địa phương
bắt, th́ chắc anh em Sơn cũng đă cùng chung
một số phận tại mồ chôn tập thể
ở Băi Dâu. Trong
một bài viết cách đây vài năm, nhà văn
Phạm Xuân Đài, cũng là một người
bạn của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, đă
khẳng định, hai nhạc phẩm viết như là
vai tṛ của một nhân chứng. Ông
viết: “Toàn là những xác người, gần
giống như những thước phim tài liệu
của Đức Quốc Xă ghi h́nh ảnh thi hài
chồng chất của người Do Thái. Bài hát này
của Sơn là một phóng sự bằng nghệ
thuật cho người đời biết thế nào là
sự chết chóc khi “anh em ta về” thành phố
Huế dịp Mậu Thân. Chắc chắn, đó là
dịp Sơn nh́n gần cái chết tập thể
nhất, nh́n thấy sự man rợ, tuy vẫn
thuộc phạm vi cuộc chiến nhưng không
phải thuần tuư do động lực chiến tranh.
Cả hai bài hát có cùng một đề tài trong
hầu cùng một biến cố.” Những
nhân chứng thời ấy nói rằng, các đám tang
tập thể tại Huế vào các năm 1968, 1969 là h́nh
ảnh không thể quên cho những ai từng một
lần nh́n thấy. Trong bài viết “Mass Murder, Mass
Burial” của nhà báo Tito V. Carballo, đăng trên Vietnam
Bulletin vào năm 1969, có đoạn mô tả một
đám tang tập thể như sau: “Dưới ánh
mặt trời chói chang, những dăy quan tài được
xếp thành từng hàng ngay ngắn. Bên trong mỗi quan
đóng vội này là những ǵ c̣n sót lại của
các thi hài được t́m thấy. Khoảng 15,000 người,
trong áo tang trắng, đứng chịu trận dưới
trời nắng chang chang. Một ai đó âm thầm khóc,
một ai khác khóc to vật vă. Thỉnh thoảng,
họ lại nh́n nhau như thể đang t́m một
lời an ủi rằng đây không phải là sự
thật, đây chỉ là một giấc chiêm bao.”
Mậu Thân 1968, những ǵ xảy ra cho người
đă chết, sẽ c̣n măi trong ḷng người đang
sống. Biến cố ấy sẽ không trôi qua trong quên
lăng. Mậu Thân 1968, đă để lại dấu
vết trong âm nhạc, trong văn chương, trong
hồi kư, và trên báo chí. (Sưu tầm) Nghe
nhạc Bài ca trên những xác người Chiều
30 Tết, Xuân Mậu Tuất, Sài G̣n Nguồn:nhacsituankhanh.wordpress.com/2018/02/25/ba-bai-hat-de-tuong-niem-cac-oan-hon-nua-the-ky/ |