1-
Bối cảnh lịch sử của Tác Phẩm "Các
Kẻ Khốn Cùng".
Ngày 14 tháng 7 năm 1789,
dân chúng Pháp đă biểu t́nh và đập phá Ngục
Bastille, nơi tượng trưng cho vương
quyền và chế độ chuyên chế. Biến
cố này đă chấm dứt "chế độ cũ",
mở đường cho châu Âu bước vào một
thời đại mới. Tới đêm hôm mồng 4
tháng 8 năm 1789, Quốc Hội đầu tiên của
nước Pháp đă tuyên bố rơ ràng rằng
"chế độ phong kiến bị băi bỏ",
đồng thời đặt ra các nguyên tắc dùng
cho nền trật tự mới.
Ngày 26-8, Quốc Hội đó lại cho phổ biến
"Bản Tuyên Bố các Quyền Lợi của Con Người
và Công Dân" (the Declaration of the Rights of Man and Citizen)
với các điểm chính như sau:
1.
Mọi người
được sinh ra b́nh đẳng với các
quyền lợi bằng nhau.
2.
Mọi công dân có
quyền bầu ra các đại biểu để làm
ra luật pháp.
3.
Mọi người
được tự do nói, viết, hay in ra các ư
kiến miễn là người đó không lạm
dụng đặc quyền này.
4.
Số tiền thuế
mà một người phải đóng sẽ được
căn cứ vào số lượng tài sản mà người
đó có.
Năm
1793, Vua Louis 16 và Hoàng Hậu Marie Antoinnette bị đưa ra pháp trường và bị
chặt đầu. Hành động này của các nhà cách
mạng Pháp đă làm rung động toàn thể châu Âu,
và các nước chung quanh đang t́m cách chống
lại lực lượng cách mạng Pháp. Ngay tại
nước Pháp, người dân cũng bị chia
rẽ làm hai, một phe ủng hộ chế độ
cũ, một phe muốn phát triển các lư tưởng
của cuộc Cách Mạng.
Trong thời kỳ cách mạng Pháp này, đă diễn
ra các cảnh tàn nhẫn v́ mục tiêu bảo vệ
Tự Do và Đại Văn Hào Charles Dickens trong tác
phẩm "Câu Chuyện của hai Thành Phố" (A
Tale of Two Cities) đă mô tả cảnh pháp trường,
nơi hành quyết các nhà quư tộc và ngay cả các
nạn nhân vô tội.
Sau khi nước Cộng Ḥa Pháp được tuyên
bố thành lập vào năm 1792, Hội nghị
Quốc Ước (the Convention, 1793-95) bị chia rẽ
thành hai phe phái với Danton, Robespierre một bên và bên
kia là các nhà cách mạng khác theo đường
lối riêng. Nước Pháp đă muốn xuất
cảng lư tưởng cách mạng ra khắp châu Âu
với ba châm ngôn là “Tự Do, Công Bằng và T́nh
Huynh Đệ” (Liberté, Egalité, Fraternité). Thời
kỳ độc tài của Robespierre đă khiến cho
người dân Pháp phải chịu đựng giai
đoạn khủng bố (the Reign of Terror) rồi sau
đó là chế độ Tổng Tài (the Directory) kéo dài
tới năm 1799. Sau cuộc chiến tranh với nước
Anh, nước Áo và đặc biệt sau cuộc
chiến thắng tại xứ Ư đă xuất hiện
một vị tướng trẻ lừng danh: Napoléon
Bonaparte.
|
Napoleon Bonaparte
|
Cuối
năm 1804, Napoléon Bonaparte
chấm dứt chế độ Tổng Tài, trở nên
Hoàng Đế. Dưới thời Napoléon I, nhiều
cải cách trong nước Pháp được thực
hiện, văn hóa Pháp và các lư tưởng của người
Pháp được phổ biến tại khắp châu
Âu cho tới năm 1810. Gần như 100 triệu người
dân Pháp và các nước chung quanh nằm dưới
quyền kiểm soát của Napoléon. Sự thất
trận của đoàn quân Pháp trên miền đất
Nga vào năm 1812 đă khiến cho Napoléon phải thoái
vị, chịu rút lui ra đảo Elba nằm trong
miền Địa Trung Hải. Nhưng rồi Napoléon
đă trở về đất Pháp vào năm 1815 và
lại thua trận Waterloo vào tháng 6 năm đó. Napoléon
bị đầy ra đảo St. Helena nằm trong vùng
biển Đại Tây Dương rồi qua đời
vào năm 1821.
Sau thời Đế
Chế Thứ Nhất (the First Empire) kéo dài từ 1804
tới 1815, nước Pháp đă khánh kiệt v́
chiến tranh, 1 triệu 700 ngàn người đă
chết trên các mặt trận. Ḍng họ Bourbons
trở lại chính quyền với Vua Louis 18. Nhà Vua này
là một nhân vật ôn ḥa, đă chấp nhận
một hiến pháp và một thể chế đại
nghị nhưng đồng thời lại muốn
phục hồi các đặc quyền của
"chế độ cũ". Thời gian trị v́
của Vua Louis 18 kéo dài từ 1815 tới 1824 với
cảnh ḥa b́nh tương đối. Khi Charles X lên ngôi
vua nước Pháp vào năm 1824, nhà Vua này lại
muốn tiêu hủy Hiến Pháp và muốn cai trị
thần dân theo đường lối quân chủ chuyên
chế của thế kỷ 18. Nhưng bạo loạn
đă nổ ra vào năm 1830 và Vua Charles X phải thoái
vị.
Nước Pháp không thể trở về với
"thần quyền" của vua chúa nữa mà
phải theo nguyện vọng của người dân và
phải đáp ứng các nhu cầu của cuộc Cách
Mạng Kỹ Nghệ. Vào thời gian này, các phát minh
Khoa Học và Kỹ Thuật đă khiến cho giới
trung lưu (the middle class) trở nên giàu có và trở thành
một sức mạnh kinh tế và chính trị.
Năm 1830, Hầu Tước Orléans được hai
Viện Quốc Hội chấp nhận làm Vua nước
Pháp với danh hiệu Louis Philippe. Dưới thời
Vua Louis Philippe này, người dân chỉ được
đi bầu khi nào đă nộp đủ một
số tiền thuế cho nên trong số 30 triệu dân
của nước Pháp thời đó, chỉ có độ
200 ngàn cử tri. Chính quyền của nước Pháp
từ nay lệ thuộc vào ư muốn của giai
cấp tư sản.
Cuộc Cách Mạng Kỹ Nghệ đă làm thay đổi
lối sống của người dân nước Pháp và
các nước châu Âu. Tại nước Pháp,
đường xe lửa đă được mở
mang tới các miền xa xôi. Năm 1836, nước Pháp
có 270 cây số đường xe lửa với
dịch vụ chuyên chở người và hàng hóa. Vào
giai đoạn này, dân chúng nông thôn bắt đầu
đổ về sinh sống tại các thành thị v́ công
việc làm ăn và v́ các cải thiện kinh tế.
Nhiều nhà máy, cơ xưởng được thành
lập. Các vấn đề xă hội bắt đầu
xuất hiện trong thời kỳ phát triển kỹ
nghệ này. Đă thường xuyên xẩy ra các
vụ đ́nh công, các vụ rối loạn.
|
Napoleon III
|
Sau
ba ngày biến động tại thành phố Paris, Vua
Louis Philippe phải thoái vị và nền Cộng Ḥa
Thứ Hai (the Second Republic) được công bố vào
ngày 24/2/1848. Chính phủ Pháp lâm thời của giai
đoạn này gồm các nhân vật mang tính lư tưởng
như nhà thơ Alphonse de Lamartine, luật sư
Ledru-Rollin, nhà xă hội Louis Leblanc.
Cuộc phổ thông đầu phiếu được
công bố và các cải tiến nhiều điều
kiện làm việc được trù liệu, nhưng
rồi nền kinh tế suy sụp đă làm sống
lại tinh thần bảo thủ của giai cấp tư
sản và kết quả là ông Hoàng Louis Napoléon Bonaparte,
người cháu của Vua Napoléon I, được
bầu lên để văn hồi trật tự, ổn
định và cai trị nước Pháp. Tháng 6 năm
1848, các công nhân của thành phố Paris đă nổi
loạn nhưng sau đó bị dẹp tan bởi quân
đội của Quốc Hội. Ngày 2/12/1851, Louis Napoléon
giải tán Quốc Hội rồi qua năm 1852,
thiết lập nên Đế chế Thứ Hai (the Second
Empire) và trở thành Vua Napoléon III.
2- Phong trào Văn Chương Lăng
Mạn.
Xă hội Pháp đang thay đổi bộ mặt.
Lối sống vật chất tư sản (the bourgeois
materialism) và các cách kiếm tiền (the making of money) là
các vấn đề của thời đại. Trước
các hoàn cảnh xă hội này, các nhà văn như Victor
Hugo, như Honoré de Balzac, đă t́m cách mô tả
những tật xấu, những bệnh hoạn mà xă
hội Pháp đang gặp phải. Cuộc tranh đấu
chống các bất công xuất phát từ cuộc Cách
Mạng Kỹ Nghệ tại nước Anh cũng
được Charles Dickens tŕnh bày trong các tác phẩm
danh tiếng.
|
Victor Hugo
|
Tại
nước Pháp, nhà văn Victor Hugo đă dùng lịch
sử của nước Pháp trong giai đoạn từ
năm 1789 tới các cuộc nổi dậy đẫm máu
sau này tại thành phố Paris, làm nền móng cho tác
phẩm "Các Kẻ Khốn Cùng" (Les Misérables). Ông
đă cố gắng diễn tả sự tranh chấp
giữa các người bảo hoàng và các người
cách mạng, giữa các người bảo thủ và các
người cấp tiến, mô tả bản chất
của giới trung lưu và giới công nhân. Khi đứng
trước các lợi nhuận và đặc tính cơ
khí hóa, tác giả Victor Hugo đă nghiêng về phía
chủ trương nền dân chủ, tính nhân đạo
và việc coi trọng tự do.
Tác phẩm "Các Kẻ Khốn Cùng" xuất
hiện vào năm 1862 là thời kỳ của Phong Trào
Văn Chương Hiện Thực (Realism) nhưng
lại mang nhiều đặc tính của các cuốn
tiểu thuyết lăng mạn (romantic novels).
Vào thế kỷ 17, Phong Trào Văn Chương Cổ
Điển (Classicism) đă được các nhà
viết kịch lừng danh tiêu biểu, chẳng
hạn như Racine, Corneille và Molière. Phong trào này đặt
ra các quy luật (rules), đề cao các thái độ
thuần lư (rational attitudes) và dùng đường
lối khách quan để đi tới các chủ đề
nghệ thuật trong cách diễn tả về con người,
về thiên nhiên. Các đặc tính của phong trào văn
chương cổ điển là trật tự (order),
luận lư (logic) và sự trong sáng (clarity).
Qua thế kỷ 19, phong trào Văn Chương Lăng
Mạn (Romanticism) đă xuất hiện để đáp
ứng các nhu cầu và khát vọng của thế
kỷ mới, đă thách đố các quy luật cũ
và đ̣i hỏi sự tự do tuyệt đối
trong chủ đề và kỹ thuật văn chương.
Phong trào Lăng Mạn đă dùng tới trí tưởng tượng
vào các công cuộc sáng tạo và nhiều nhà văn
mới xuất hiện trên các văn đàn như
tại nước Pháp có Chateubriand và bà De Stael, tại
nước Anh là Lord Byron và Sir Walter Scott, c̣n đại
diện cho nước Đức là Goethe và Schiller.
Các đặc tính của phong trào văn chương lăng
mạn có thể kể ra như sau:
1.
nhấn mạnh đến
"cái Tôi" (the I) và tính chủ quan, sự quan
trọng của cá nhân,
2.
dùng tới trí tưởng
tượng, sự bí ẩn, đặc tính siêu nhiên
(the supernatural), nét vẻ độc đáo (fantastic),
3.
cốt truyện đ̣i
hỏi sự công bằng dành cho mọi người, dùng
tới bối cảnh của thời Trung Cổ để
tŕnh bày những điều khác lạ, ở bên ngoài
xă hội quen thuộc,
4.
nhân vật anh hùng trong
truyện cam chịu số phận bi thương,
với các hành động đi ra ngoài giới hạn
của các chấp nhận xă hội,
5.
các nhân vật trong
truyện dù cho đă theo lư tưởng, theo lẽ
phải, nhưng số mệnh đă đưa đẩy
họ tới các hoàn cảnh bi thương,
6.
bối cảnh địa
phương là một đặc điểm, với t́nh
yêu thiên nhiên và những môi trường khắc
nghiệt như mưa băo, đêm tối hay các sự
kiện bất thường khác,
7.
trong cốt truyện có
pha trộn cả sự đẹp, sự xấu, tính
thô kệch, tính cao cả...
8.
tác giả tin tưởng
vào các tiến bộ luân lư, chính trị và xă hội,
9.
đường hướng
không thiên về lư trí, bộ óc, mà về t́nh cảm,
cảm xúc, và trái tim đă hướng dẫn các hành
động,
10.
mặc dù mang tính vô
trật tự, thái quá hay sốt sắng, các nhân
vật trong truyện vẫn hành động v́ sự
tự do và chống lại mọi h́nh thức áp
chế.
3- Cốt truyện "Các Kẻ
Khốn Cùng".
Jean Valjean là một tên tù, được thả ra sau
19 năm bị giam cầm và bị phạt làm việc
trên các con thuyền chèo v́ tội ăn cắp một
ổ bánh ḿ và v́ các âm mưu vượt ngục.
Tại thị trấn Digne, anh ta bị từ chối,
không cho ngủ đêm ngoại trừ vị giám
mục Myriel có ḷng tốt. Nhưng Jean Valjean lại
phản bội ḷng thánh thiện của vị giám
mục bằng cách ăn cắp một số đồ
vật bằng bạc của nhà thờ. Khi bị
cảnh sát bắt được và bị đưa
trở lại nhà thờ, vị giám mục đă che
chở cho kẻ phạm tội bằng cách nói rằng
đó là các món quà tặng, và rằng anh Valjean sẽ
thay đổi. Sau vài lần ăn cắp vặt khác,
Jean Valjean quả thực đă hối cải. Dùng tên
giả là Madeleine, Jean Valjean đă xây dựng được
một nhà máy và mang lại thịnh vượng cho
thị xă Montreil.
|
Cosette
tranh của Emile Bayard (1862)
|
Một
người đàn bà trẻ, cô đơn, tên là
Fantine, đến Montreil t́m kiếm công việc làm. Bà
này mang mặc cảm v́ có một đứa con không
cha. Trên đường đi kiếm ăn, Fantine đă
giao đứa con gái Cosette cho vợ chồng chủ quá
trọ, tên là Thénardier. Tại thị xă Montreil, Fantine làm
việc trong nhà máy của ông Madeleine nhưng về sau,
bị sa thải và không c̣n tiền trả cho vợ
chồng chủ quán Thénardier. V́ các khó khăn tài chính,
Fantine quay sang nghề làm điếm rồi sau một
lần gây gổ với một tên vô lại địa
phương, Fantine bị thanh tra cảnh sát Javert
bắt. Nhờ sự can thiệp của ông Madeleine,
Fantine không bị tống giam nhưng do bị cảm
sốt nặng, sức khỏe của người đàn
bà này suy yếu hẳn đi, và khi gần chết,
Fantine được ông Madeleine hứa sẽ mang đứa
con gái Cosette lại cho gặp mặt.
Vào lúc này, ông Madeleine lại gặp một vấn
đề khó xử. Một người đàn ông khác
bị thanh tra Javert bắt, bị gán cho là tên Jean Valjean
và sắp bị kết tội. Sau một đêm trường
dằn vặt, ông Madeleine quyết định thú
nhận quá khứ của ḿnh. Tại thành phố Arras,
ông ta đă minh oan cho kẻ bị cáo buộc trong
một phiên xử rồi vài ngày sau, ông Madeleine bị
thanh tra Javert bắt khi đang ở bên giường
bệnh của Fantine. Hoàn cảnh khủng khiếp này
đă làm cho người đàn bà đó chết ngay v́
xúc động.
Cũng vào đêm bị bắt, Jean Valjean đă vượt
ngục nhưng rồi sớm bị bắt trở
lại và bị gửi tới trại tù tại Toulon,
một thành phố hải cảng. Một hôm, Valjean
đă cứu mạng cho một thủy thủ bị rơi
từ các dây buồm và rồi Valjean đă nhẩy
xuống biển, giả vờ như bị chết
đuối và sau đó, trốn về thị trấn
Montfermeil là nơi có quán trọ của vợ chồng
Thénardier. Jean Valjean đă giải thoát được
Cosette khỏi tay của vợ chồng chủ quán này và
mang đứa bé đi sống ẩn náu tại thành
phố Paris.
|
Jean Valjean
|
Tại
Paris, Jean Valjean sinh sống trong khu nhà cho mướn
Gorbeau đổ nát, xa xôi, và mặc dù các đề pḥng,
Valjean vẫn bị thanh tra Javert theo dơi nên bất
ngờ, phải trốn chạy và t́m tới một tu
viện. Nhờ sự giúp đỡ của một người
làm vườn tên là Fauchelevent mà Valjean đă cứu
mạng khi trước, Valjean đă thuyết phục
được bà ni viện trưởng nhận cho làm
người phụ việc trồng cây và nhận
Cosette làm học tṛ. Valjean và Cosette đă trải qua vài
năm sống hạnh phúc trong cảnh cô tịch
của tu viện.
Tại thị xă gần đó có Marius là một thanh niên
17 tuổi, sống với ông nội tên là Gillenormand, nhưng
v́ giận ông nội, Marius đă bỏ nhà, lên thành
phố Paris sinh sống tại khu La Tinh và tham gia vào nhóm
sinh viên cấp tiến. Tại khu vườn Luxembourg,
Marius đă gặp và yêu thương Cosette một cách
âm thầm, rồi sự thiếu thận trọng
của Marius đă làm tan vỡ mối t́nh đầu
đó. Cosette đă ra đi mà không để lại
địa chỉ. Một hôm, Marius nh́n qua một khe
hở của bức tường, thấy một gia
đ́nh gồm có cha, mẹ và hai con gái, sinh sống
trong cảnh tồi tàn. Nhưng rồi có một nhà
Mạnh Thường Quân tới giúp đỡ, đó là
ông Leblanc và cô con gái. Marius lại quá ngạc nhiên khi
nhận ra cô gái đó chính là Cosette. Sự vui mừng
của Marius không kéo dài được lâu khi chàng thanh
niên này khám phá ra một âm mưu gài bẫy ông Leblanc.
Marius liền báo cho cảnh sát và nhận được
lệnh của thanh tra Javert trở lại căn pḥng
khi trước.
Khi ông Leblanc trở lại th́ kẻ âm mưu chính là
Thénardier, đă trói ông Leblanc và đ̣i tiền
chuộc. Âm mưu này bị thất bại khi thanh tra
Javert tới nơi đúng lúc nhưng cũng vào lúc này,
ông Leblanc đă trốn mất, đồng thời cũng
không t́m thấy dấu tích của cô gái Cosette. Nhờ
sự giúp đỡ của người con gái của
Thénardier, Marius đă t́m ra Cosette và thú nhận t́nh yêu
với cô nàng này. Nhưng t́nh h́nh chính trị bất
ổn của thành phố Paris đă khiến cho Valjean
quyết định đưa Cosette qua nước Anh
sinh sống. Việc làm đầu tiên của Valjean là
tới một nơi ẩn náu.
Tại thành phố Paris vào lúc này, đă có nhiều nơi
nổi loạn. Một người bạn của Marius,
tên là Enjolras, đă lập ra một khu công sự
chiến đấu trước cửa tiệm rượu
Corinth. Do bị thất vọng, Marius cũng tham gia vào
nhóm người nổi loạn, cũng như Valjean v́
các lư do đặc biệt, và việc làm đầu tiên
của nhóm người chống đối chính
quyền này là t́m ra kẻ gián điệp trong hàng ngũ
của ḿnh. Người bị khám phá lại chính là
thanh tra Javert, ông này bị trói lại và chờ lúc
bị trừng trị. Valjean t́nh nguyện ra tay thủ
tiêu Javert nhưng vào lúc cuối, đă tha chết cho
Javert và thả cho đi.
Khi trở về tiệm rượu, Valjean chỉ
thấy c̣n một số ít người sống sót và
Marius bị thương nặng. Valjean đă đưa
Marius qua lỗ cống và đi lần theo đường
cống của thành phố Paris nhưng khi ra khỏi
hầm cống, Valjean lại bị Javert bắt
được. Tuy nhiên, Javert đă để cho Valjean
mang Marius tới nhà ông nội của anh ta và rồi
trong t́nh trạng khó xử, Javert đă thả Valjean. V́
cảm thấy không làm đúng theo nhiệm vụ, thanh
tra Javert đă tự sát.
Sau đó, Marius phục hồi khỏi các vết thương
và đă thuyết phục được ông nội
về cuộc hôn nhân với Cosette. Việc phải
sống xa Cosette đă làm héo hon Jean Valjean v́ cuộc
đời của ông ta không c̣n ư nghĩa nữa.
Rồi Thénardier do vô t́nh, đă cho Marius biết
rằng người cứu mạng Marius nơi hầm
cống chính là Jean Valjean, sự việc này đă
khiến cho Marius và Cosette t́m đến an ủi Jean
Valjean trên giường bệnh.
4.
Sơ Lược về Victor Hugo (1)
|
Cha
và Mẹ của Victor Hugo
|
Victor
Hugo chào đời vào ngày 26 tháng 2 năm 1802 trong
tỉnh Besancon, nước Pháp, là con trai thứ ba
của ông Joseph Léopold Sigisbert Hugo và bà Sophie Trébuchet. Từ
nhỏ ông đă có thiên khiếu về văn thơ. Năm
1817, Victor Hugo lănh được bằng khen danh dự
của Hàn Lâm Viện Pháp về một bài thơ
dự thi rồi tới năm 1819, đă đoạt
giải nhất trong một kỳ thi thơ phú toàn
quốc.
Victor Hugo từ trần vào ngày 22 tháng 5 năm 1885 và
được chôn cất trong Điện Panthéon, nơi
an nghỉ của các vĩ nhân của nước Pháp.
Phạm
Văn Tuấn
Tài liệu tham khảo: Wikipedia.org., World Literature by
Arthur Bell & Others, Barron’s, N.Y. 1994; The Book of Great Books by
W. John Campbell, Metrobooks, N.Y. 1997.
https://en.wikipedia.org/wiki/Les_Mis%C3%A9rables
(1) Phần phụ chú của Ban Biên Tập, trich trong
tiểu sử của Victor Hugo, cùng tác giả Phạm Văn
Tuấn:
Đại Văn Hào Victor Hugo (1802-1885)
http://www.dslamvien.com/2018/07/dai-van-hao-victor-hugo-1802-1885.html
|