Không phải lúc nào ḿnh cũng có lư Bùi Năng Phán |
Đời quân ngũ tôi có thời gian đồn
trú ở Tân Rai (Lâm Đồng) khá lâu, mà lính
của tôi th́ đa số là người Koho (nhánh
Koho-maa); nên tôi phải học tiếng của dân
bản địa, chứ ra lệnh cho lính bằng
tiếng Kinh: khi nào ưng ư th́ nó hiểu, khi nào không
vừa ư th́ nó… không hiểu. Tiếng Koho không khó, tuy ít từ vựng nhưng
hồi đó không sách vở và quá nhiều phương
ngữ (8 dialects) nên muốn học nhanh và hiệu
quả th́ phải sống trong cái cộng đồng
ngôn ngữ ấy. Bởi thế, tôi thường la cà
ở hai “buôn” thượng Tân Rai và Minh Rồng, và
dĩ nhiên luôn có hai chú lính tà lọt đi theo để
bảo vệ. Sau buôn Tân Rai có con suối đá, thỉnh
thoảng tôi vẫn ra đây tắm. Một hôm đang
tắm th́ có bầy gái làng ra suối, thấy tôi
tắm họ bỏ lên đầu nguồn, tôi bảo
hai chú lính đem quần áo, súng đạn cho tôi lên
trên gịng nước của họ để tắm cho
xong, nhưng khi tôi vừa lên th́ bọn gái làng lại
lục tục kéo lên trên. Tôi thắc mắc th́ chú lính
Koho giải thích: Đàn
bà con gái không tắm dưới gịng nước v́
sợ có con nít trong bụng (tức có bầu). Đây là con suối làng của họ nên
tất cả đều “tắm
tiên”, tôi ngồi trên bờ “xem” họ tắm.
Khi thấy tôi cứ dán mắt vào người họ,
cả bọn quay sang hướng khác. Chú lính cận
vệ nói tôi sang hướng bên kia mà “xem” để
tụi em bên đây. Vậy là tôi tha hồ “rửa
mắt”. Chú lính giải thích: phía bên ông thầy có
hai mắt, nhưng phía bên tụi em có tới bốn
mắt, nên bọn gái làng có ưng hay không cũng
đành quay sang hướng đó. Có lần tôi t́nh cờ bắt gặp cô gái
khỏa thân từ trong lô cốt ra hàng rào lấy sà rông
đang phơi, cô gái nh́n thấy tôi vội đưa
hai tay lên che… mặt. Tôi hỏi chú lính Koho: tại sao
cô ta không ôm ngực, che bụng mà lại che mặt? Chú
lính cười: Che cái ngực cái đùi người
ta vẫn thấy mặt ḿnh. Che
cái mặt th́ người ta có thấy cũng chẳng
biết là ai. Trong đồn Tân Rai có một dẫy nhà
cầu chung cho lính, mỗi khi đi ngang tôi thường
bịt mũi, nhưng lính của tôi th́ họ không
bịt mũi mà bịt miệng.. Thắc mắc th́
họ bảo: hai
lỗ mũi nhỏ khí thối vào bụng ít hơn cái
lỗ miệng to. Những ngày không hành quân th́ dù có cắm
trại th́ lính Thượng cũng bỏ về buôn
hết, chú nào ở lại đồn th́ chui vô câu
lạc bộ uống rượu. Không cách nào cấm
được, tôi bèn ra lệnh: những ngày cắm
trại th́ sáng tập thể dục, sau đó chia hai,
nửa tạp dịch buổi sáng nửa buổi
chiều, c̣n nửa ngày nên không chú nào về buôn.
Giờ thể dục tôi thấy tất cả lính
đều mặc quần đùi trái, hỏi ra mới
biết: quần
đùi để bảo vệ “con chim” nên phải
mặc ngược. Trong đơn vị có vài chú lính người
Kinh. Vợ
con người Kinh ít khi ở đồn với
chồng, nhưng với người Thượng th́
chồng đâu vợ con đó, cả tài sản
của họ như heo, chó, gà… đều đi theo. Đêm nào chú lính Thượng đến phiên
đi tiền đồn hay kích đêm, th́ thế nào cũng
có chú lính Kinh chui vô “bắt
cái nước” vợ đồng đội, nhưng v́ không
bắt được quả tang nên không khiếu
nại được. Có lần tôi triệu tập các vợ Thượng
để cho họ biết là không nên làm như
vậy.. Nhưng họ phản đối: đôi
vú để dành cho con nít th́ không được xâm
phạm, c̣n giữa hai đùi dành cho đàn ông, ưng
hay không là quyền của họ, mẫu hệ mà. Chưa kể, các bà ấy c̣n nói với tôi
rằng: con
chao (Thượng) chỉ biết chui vô bắt cái nước,
con nhoan (Kinh) bắt cái nước “có ra có dô” thích
hơn. Nhưng có lần xảy ra chuyện lớn:
số là có một chú lính Thượng đến phiên
đi kích, nhưng v́ bịnh nên được ở
lại đồn gác đêm, chú lính Kinh chỉ theo dơi
Lịch công tác nên không biết, đêm ṃ vào thăm
vợ người ta, sau phiên gác thằng chồng nó
về bắt được tại trận. Sáng ra nó
mời tôi lên câu lạc bộ tuyên bố “bắt
nợ”.
- Nếu tao không chịu cho mày bắt nợ th́
mày làm ǵ được tao? - Tao sẽ lên Di linh xin ông thày bùa “thư”
con heo với con gà vào bụng mày. Tôi kêu T lên văn pḥng nói với nó: - Đi đêm măi cũng có ngày gặp ma. Đến
nước này rồi chú mày chịu bắt nợ thôi.
Anh sẽ cho mượn tiền mua heo gà, ghi sổ
cuối tháng trừ tiền lương. - Thày cho em nghĩ một ngày. Sáng hôm sau, cũng chính chú lính Thượng
mời tôi lên câu lạc bộ phân trần: - Được rồi tao hứa không hại mày,
nhưng tao phạt mày một con đuối khô với
hai lít đế. Sau khi nhậu với hai chú lính, tôi hỏi T: - Chú mày làm ǵ mà nó đă tha bắt nợ mà
c̣n chịu phạt? - Có ǵ đâu ông thày, sáng nay em bảo nó: mày
thư con heo mọi với con gà gi chưa chắc tao
đă chết. Tao sẽ lên Tùng nghĩa xin ông thầy
Nùng của tao “thư” lại con heo với con gà vào
bụng mày, mà heo và gà của tụi tao to hơn
của tụi mày th́ chắc mày sẽ chết… trước.
Nó sợ nên mới chịu nộp phạt. Là người lănh đạo chỉ huy khi ra
lệnh th́ thuộc cấp phải “thi
hành trước khiếu nại sau”. Nhưng từ khi sống với anh em Koho,
mỗi khi ra lệnh tôi đều hỏi: có
ai khiếu nại ǵ không? Bởi không phải lúc nào ḿnh
cũng có lư. Sau này có dịp trở về Tân Rai, tôi
mới thấm thía tâm sự của Thi sĩ
Nguyễn Bính: Hương đồng gió nội, bay đi ít
nhiều.” Nhưng với Tân Rai của tôi th́: Hương
đồng gió nội, bay đi hết rồi. Nét đẹp của dân tộc Koho, tôi cũng
chỉ c̣n nhớ được mỗi lời
nguyện buổi sáng: Ơi! Trời! Trời! cho tôi ăn được
ngủ được, cho tôi uống ngon ăn ngon, tôi
đi con đường nào tốt con đường
ấy. Bùi Năng Phán |