Ḥa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu hay bị thiêu? |
Buổi
sáng ngày 11/6/1963, Ḥa thượng Thích Quảng Đức
đă thiêu ḿnh tại một ngă tư sầm uất
ở Sài G̣n. Mấy ngày sau, thế giới lập
tức hướng về Việt Nam nhưng mấy mươi
năm sau người ta vẫn nghi ngờ về vụ
tự thiêu lịch sử này. Đối
với một số người, ngọn
lửa Thích Quảng Đức đă thắp sáng
những ngày tăm tối của Phật giáo miền
Nam dưới chế độ Ngô Đ́nh Diệm vào
những năm 1960. Ông măi là một tấm gương
không phai mờ về ḷng từ bi Phật giáo. Đối
với những người khác, bó đuốc Thích
Quảng Đức chỉ là một nước đi
trong bàn cờ các nhà sư đang tranh đấu lúc
đó. Ông bị thiêu chứ phải không tự thiêu.
Ngọn lửa Thích Quảng Đức chỉ là
một màn kịch được Việt Cộng đạo
diễn. Ḥa thượng
Thích Quảng Đức là ai? Vụ tự thiêu của
ông đă được sắp đặt hoàn hảo
như thế nào? Từ
Huế đến Sài G̣n
Sau năm
1954, đất nước bị chia cắt thành hai
miền. Miền
Nam theo chế độ tư bản. Miền Bắc
theo chế độ cộng sản. Phật giáo hai
miền sinh hoạt rất khác nhau. Ở
miền Bắc, Phật giáo phải phục vụ cho cách
mạng. Các nhà sư dưới 30 tuổi không
được đi tu, nếu không cầm súng th́
họ phải cầm cuốc để sản xuất.
Phật học đường không có học tăng.
Không kinh sách nào được xuất bản. Tài
sản của chùa phải dâng hiến cho cách mạng.
Các chùa chỉ c̣n lại một hay hai tăng sĩ
đă cao tuổi. [1] Ở
miền Nam, đời sống tôn giáo sôi nổi.
Nhiều giáo phái, hội đoàn được thành
lập. Học tăng ở khắp nơi, lại có các
hội phật học cho bất cứ ai muốn nghiên
cứu Phật giáo. Đạo Phật được
quần chúng hưởng ứng mạnh mẽ. Đầu
những năm 1960, cuộc chiến chống Việt
Cộng ở miền Nam ngày càng quyết liệt.
Khủng bố xảy ra nhan nhản trên đường
phố Sài G̣n. Bạn đang ngồi uống cà phê th́
nhận được một quả lựu đạn
từ ngoài đường ném vào. Chính quyền
miền Nam cho rằng Việt Cộng đă thực
hiện những hành động khủng bố này. Chính
quyền cũng cho rằng miền Bắc đă cài
cắm người từ nông thôn đến thành
thị ở miền Nam để hoạt động t́nh
báo, tổ chức biểu t́nh, thành lập căn
cứ trong ḷng thành phố. Sau
khi nhậm chức tổng thống, Ngô Đ́nh Diệm
đă triệt hạ các lực lượng bất
đồng với ông để thâu tóm quyền
lực như quân đội B́nh Xuyên rồi đến
các tôn giáo có quân đội riêng như Cao Đài, Ḥa
Hảo.
Phật
giáo tuy không có quân đội riêng nhưng lại có
lực lượng quần chúng đông đảo. Vào
năm 1962 – 1963, chính quyền ngày càng thiên vị
đạo Thiên Chúa. Chính phủ theo chế độ
gia đ́nh trị sùng bái Thiên Chúa giáo đă làm
mất ḷng đông đảo quần chúng theo đạo
Phật. Buổi
tối ngày 8/5/1963, sau một ngày biến lễ
Phật Đản thành cuộc biểu t́nh đ̣i b́nh
đẳng tôn giáo, đến tối đài Phát thanh
Huế lại không dám phát cuộn băng mừng
lễ Phật đản như thường lệ v́ năm
nay có chứa lời tranh đấu chống chính
phủ, đông đảo phật tử kéo nhau đến
vây kín đài phát thanh. Không
lâu sau, tiếng súng nổ làm chết tám Phật
tử c̣n nhỏ tuổi. Máu
Phật tử đă tiếp sức phong trào chống chính
quyền càng rầm rộ ở Huế. Các ḥa thượng
Thích Tịnh Khiết (Hội chủ của
Tổng hội Phật giáo Việt Nam), Thích Trí Quang (chùa
Từ Đàm), Thích Thiện Minh… là những người
lănh đạo cuộc tranh đấu tại Huế. Các
ḥa thượng đ̣i chính quyền đáp ứng năm
nguyện vọng: thu hồi công điện triệt
hạ cờ Phật giáo, đạo Phật phải
được đối xử b́nh đẳng với
đạo Thiên Chúa, chấm dứt đàn áp tín đồ
Phật giáo, tăng ni phải được tự do
truyền đạo và người chết phải
được bồi thường cũng như kẻ
chủ mưu phải đền tội. Các
ḥa thượng tại Huế liên kết với các ḥa
thượng ở Sài G̣n như Thích Tâm Châu, Thích
Thiện Hoa, Thích Đức Nghiệp… nhằm
chuẩn bị tinh thần tranh đấu tại
thủ đô cho các tăng ni, phật tử. Các chùa
Ấn Quang, Từ Quang, Diệu Đế, Xá Lợi,…
trở thành tụ điểm chính của cuộc tranh
đấu. Ngày
15/5/1963, một phái đoàn Phật giáo bước vào
Dinh Gia Long (Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh ngày
nay) để gặp Tổng thống Ngô Đ́nh
Diệm. Phái đoàn đề cập với ông năm
nguyện vọng của Phật giáo. Tổng thống
chẳng những không đồng ư một nguyện
vọng nào mà c̣n đổ thừa Việt Cộng
đă gây ra án mạng ở Huế.
Các
nhà sư đại diện cho Phật giáo miền Nam
gặp Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm (áo
trắng, b́a phải trong ảnh) vào ngày 15/5/1963. Ảnh:
Cuộc tranh đấu lịch sử của Phật giáo. Thất
vọng sau cuộc gặp tổng thống, Uỷ
ban Liên phái Bảo vệ Phật giáo được thành
lập để tổ chức các cuộc biểu t́nh,
tuyệt thực rộng răi. Ngày 30/5/1963, đồng
loạt các tăng ni ở Huế và Sài G̣n được
lệnh tuyệt thực 48 giờ cùng với các
cuộc biểu t́nh đông đảo của tăng
ni, Phật tử. Theo tự
thuật của Ḥa thượng Thích Đức
Nghiệp về việc Ḥa thượng Quảng Đức
tự thiêu th́
vào lúc này Ḥa thượng Quảng Đức đă
đề nghị với uỷ ban về nguyện
vọng tự thiêu của ḿnh nhằm giúp sức cho
phong trào tranh đấu nhưng uỷ ban không đồng
ư. Chuẩn
bị cho ngày châm lửa
Hơn
một tuần sau đó khi việc các đám rước
linh hàng tuần cho các nạn nhân chết ở Huế
cùng các đợt tuyệt thực, biểu t́nh không c̣n
hiệu quả nữa th́ mong muốn tự thiêu
của Ḥa thượng Thích Quảng Đức
được xem xét. Ḥa
thượng Đức Nghiệp kể trong tự
thuật in vào năm 2005 của ông rằng
tối ngày 10/6/1963 ông được gọi đến
chùa Xá Lợi để bàn chuyện. Đến nơi,
ông thấy hai ḥa thượng Tâm
Châu và Thiện Hoa đă ngồi chờ sẵn,
hai người nói với Ḥa thượng Đức
Nghiệp: Về
đến chùa Ấn Quang, Ḥa thượng Đức
Nghiệp hỏi ngay Ḥa thượng Thích Quảng Đức: –
Ḥa thượng c̣n giữ nguyện tự thiêu như
lá thơ Ḥa thượng đă gửi cho Liên Phái trước
đây không? Ḥa
thượng Đức Nghiệp kể rằng Ḥa thượng
Quảng Đức nói với ông là muốn viết
một lá thư gửi tổng thống và gửi
lời cảm ơn đến Ḥa thượng
Thiện Hoa trước khi tự thiêu. Các
công việc chuẩn bị để ḥa thượng
Quảng Đức tự thiêu được Ḥa thượng
Đức Nghiệp kể lại trong cuốn
tự thuật của
ḿnh v́ ông là người sắp xếp mọi
chuyện. Sau khi dặn rất kỹ Ḥa thượng
Quảng Đức là không nên nói chuyện tự thiêu
ngày mai cho bất cứ ai biết th́ ông bắt đầu
chuẩn bị những việc khác. Ḥa
thượng Đức Nghiệp gọi tài xế
đưa Ḥa thượng Quảng Đức đi
dự lễ ngày mai chuẩn bị xăng cho việc
tự thiêu và vải để giăng biểu ngữ.
Ông phân công hai người nữa sẽ ngồi chung xe
với Ḥa thượng Quảng Đức để
sắp xếp việc tự thiêu vào sáng mai. Cũng
vào tối hôm đó, nhà báo Malcolm W.Browne của hăng
tin AP ở Sài G̣n kể trên một
bài báo tường thuật vụ tự thiêu của Ḥa
thượng Quảng Đức là
vào đêm đó ông có nhận được điện
thoại của Ḥa thượng Đức Nghiệp.
Qua điện thoại, Ḥa thượng Đức
Nghiệp nói rằng: –
Ông Browne, tôi nghĩ ngày mai ông rất nên đến. Tôi
tin rằng một điều ǵ đó rất quan
trọng sẽ xảy ra nhưng tôi không thể nói cho
ông biết chuyện ǵ – Ḥa thượng Đức
Nghiệp nói qua điện thoại. Browne
tắt máy, sửa soạn cho ngày mai. Ḥa thượng
Thích Đức Nghiệp cũng gọi cho một
số nhà báo quốc tế khác nhưng không nhiều
người có mặt vào sáng hôm sau.
Các thành viên của Uỷ ban Liên Phái Bảo vệ Phật giáo trong một cuộc họp ở hội trường Diên Hồng, từ trái qua là Thích Huyền Quang, Thích Tâm Châu, Thích Thiện Minh, Thích Thiện Hoa và Thích Đức Nghiệp. Những
lời sau cùng
Theo
cuốn Phật
giáo Tranh đấu của Quốc Oai,
Ḥa thượng Thích Quảng Đức là người
Vạn Ninh, tỉnh Khánh Ḥa. Ông sinh năm 1897. Cha
mẹ đặt tên ông là Lâm Văn Tức. Bảy
tuổi đă xuất gia dưới sự chỉ
dạy của người cậu là Ḥa thượng
Thích Hoằng Tâm. Ông
thọ đại giới năm 20 tuổi, lấy
hiệu là Thích Quảng Đức. Ông tu tập theo con
đường khổ hạnh, ba
năm tu thiền trên một ngọn núi ở Ninh Ḥa
rồi hai năm đi du hóa với một bộ đồ
và một b́nh bát. Năm
1934, ông làm chứng minh đạo thư cho chi nhánh
Hội An Nam Phật Học ở Ninh Ḥa rồi làm
trụ tŕ cho trụ sở đầu tiên của
Hội Phật Học Nam Việt tại chùa Phước
Ḥa (Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay). Ông
là người có nhiều công đức. Ở
miền Trung, ông xây dựng, trùng tu 14 ngôi chùa. Trong
hai mươi năm cuối đời, ông kiến
tạo, tu sửa thêm 17 ngôi chùa nữa tại miền
Nam Việt Nam và Nam Vang (Campuchia). Người miền Nam
hay gọi ông là Ḥa thượng Long Vĩnh. Vào năm
1963, ông 67 tuổi, trụ tŕ chùa Quan Âm.
Chân
dung Ḥa thượng Thích Quảng Đức, không rơ năm
chụp. Ảnh: trích từ sách Phật Giáo Tranh đấu
(Quốc Oai). Trong
cuốn Phật giáo Tranh đấu của Quốc Oai,
trước khi tự thiêu th́ Ḥa thượng Quảng
Đức có viết di nguyện của ḿnh vào ngày
30/5/1967 nói về mong muốn của ông về việc
tự thiêu, trong đó có đoạn: “Tôi
pháp danh Thích Quảng Đức, trụ tŕ chùa Quan Âm,
Phú Nhuận (Gia Định). Nhận thấy Phật giáo
nước nhà đương lúc ngửa nghiêng, tôi là
một Tu sĩ mệnh danh là Trưởng tử
của Như Lai không lẽ cứ ngồi điềm
nhiên tọa thị để cho Phật pháp tiêu vong, nên
tôi vui ḷng phát nguyện thiêu thân giả tạm này cúng
dường Chư Phật để hồi hướng
công đức bảo tồn Phật giáo”.[3] Để
tiếp sức cho cuộc tranh đấu đang vào
thế khó, ông kêu gọi tổng thống hăy chấp
nhận năm nguyện vọng của Phật giáo
miền Nam cùng lời chúc đất nước thanh b́nh,
tăng ni b́nh an, phật tử an ổn, Phật giáo
bất diệt. Một
số bài thơ cũng được cho là di ngôn
của ông trước khi tự thiêu, trong
một bài thơ có
đoạn trích: “Đệ
tử hôm nay nguyện đốt ḿnh Làm
đèn soi sáng nẻo vô minh Khói
thơm cảnh tỉnh ai c̣n ‘ngốc’ Tro
trắng phẳng san hố bất b́nh”
Các
ni tuyệt thực ở Sài G̣n vào ngày 07/06/1963 để
đ̣i chính phủ thông qua năm nguyện vọng
của Phật giáo miền Nam. Ảnh: AP. Chín
giờ sáng
Theo
nhà báo Malcolm W. Browne,
buổi sáng hôm đó ông đă cùng phiên dịch viên
của ḿnh đến dự lễ theo lời mời
của Ḥa thượng Đức Nghiệp. Đúng 9
giờ sáng, lễ rước linh bắt đầu
từ Phật Bửu Tự đến chùa Xá Lợi.
Đông đảo tăng ni bước ra đường,
dàn thành hai dọc người, bước đi dưới
ḷng đường với biểu ngữ phản đối
chính quyền như mọi khi. Cảnh sát đă
dẹp sẵn ḷng đường, đứng canh gác
hai bên. Một chiếc xe hơi chạy chầm chậm
dẫn đoàn tăng ni tiến về chùa Xá Lợi.
Xe
hơi chở ḥa thượng Thích Quảng Đức
chạy chậm dẫn đoàn tăng ni trên đường
Phan Đ́nh Phùng. Ảnh: Malcolm W.Brown. Khoảng
9 giờ 17 phút th́ chiếc xe hơi chạy đến
ngă tư Phan Đ́nh Phùng – Lê Văn Duyệt
(tức ngă tư Cách mạng tháng Tám – Nguyễn Đ́nh
Chiểu ngày nay) th́ dừng lại, dân chúng đứng
tràn trên vỉa hè. Malcolm kể ông thấy hai người
(đây là hai tăng Chân Ngữ và Trí Minh) mở
cửa xe bước xuống, mở nắp ca-pô
giả bộ như đang sửa xe rồi lấy ra
một can nhựa 20 lít đựng xăng. Đoàn tăng
ni dừng lại, kẻ đứng người
ngồi tạo thành một ṿng tṛn. Ḥa
thượng Đức Nghiệp kể trong tự
thuật của ḿnh rằng
ông đă đi kế chiếc xe từ lúc đoàn
bắt đầu diễu hành về chùa Xá Lợi, khi
Ḥa thượng Quảng Đức bước
xuống xe ở ngă tư đó th́ chính tay ông đă
đưa cho Ḥa thượng Quảng Đức bao
quẹt và bao diêm. Lúc
này, nhà báo Malcolm W. Browne, người đang đứng
lẫn với tăng ni, biết điều quan
trọng mà Ḥa thượng Đức Nghiệp nói
với ông trên điện thoại. Ông lấy máy
ảnh ra bắt đầu chụp những tấm
ảnh làm chấn động dư luận thế
giới. Ông là phóng viên duy nhất ngày hôm đó mang
theo máy ảnh. Trong
các bài tường thuật của ḿnh, Malcolm kể
rằng ông
thấy Ḥa thượng Quảng Đức b́nh tĩnh
bước xuống xe rồi bước vào trong ṿng tṛn
của tăng ni, ông không nói một lời nào với
đám đông. Chân Ngữ và Trí Minh giúp ông
ngồi xuống trong tư thế thiền, hai bàn chân
bắt chéo đặt lên đùi. Theo
sự phân công như Ḥa thượng Đức
Nghiệp viết trong tự thuật của ḿnh th́ Chân
Ngữ là người đă mở nắp thùng
nhựa, tưới xăng từ trên đầu
xuống đến vai ḥa thượng Quảng Đức,
tưới xong th́ đặt thùng xăng xuống
rồi lùi ra xa.
Chân
Ngữ đổ xăng lên người Ḥa thượng
Thích Quảng Đức sau khi ông đă ngồi
xuống vững vàng. Ảnh: Malcolm W.Brown. Malcolm nói, khoảng
9 giờ 22 phút, ông thấy rơ Ḥa thượng Quảng
Đức tự đánh diêm rồi chạm nhẹ
xuống tà áo, ngọn lửa bùng lên rồi ôm
trọn lấy thân thể ông, ông ngồi thật yên
không hề giăy giụa. Biểu ngữ “Một nhà sư
trụ tŕ thiêu ḿnh cho 5 nguyện vọng của
Phật giáo” được căng lên.
Một
tấm ảnh cận cảnh của nhà báo Malcolm
W.Brown đăng trong một bài viết của ông trên
tờ High Point Enterprise vào ngày 20/10/1963. Ảnh bên
phải cho thấy Ḥa thượng Thích Quảng Đức
có vẻ như đang đưa cánh tay phải lên.
Ḥa
thượng Quảng Đức ngồi yên khi ngọn
lửa bao bọc lấy ông. Ảnh: Malcolm W.Brown. Khoảng
10 phút sau, chân Ḥa thượng Quảng Đức co
giật vài lần trước khi bật ngửa về
phía sau trong lúc thịt da ông vẫn c̣n đang cháy. Đến
10 giờ, tăng ni đắp cà sa lên xác đă cháy
đen của Ḥa thượng Quảng Đức
rồi đưa về chùa Xá Lợi trong sự kinh
ngạc của mọi người.
Các
tăng ni đắp cà sa lên người Ḥa thượng
Quảng Đức khi ngọn lửa trên người
ông đă tắt hẳn. Ảnh: Malcolm W.Brown. Đó
là những ǵ người ta biết về vụ
tự thiêu của Ḥa thượng Thích Quảng Đức.
Không phóng viên quốc tế nào
được phỏng vấn ông trước khi ông
thiêu ḿnh. Thông tin về
việc sắp xếp cho vụ tự thiêu này đều
đến từ một phía là các nhà sư đang
tranh đấu lúc đó. Quyết
định thiêu ḿnh của Ḥa thượng Quảng
Đức cùng sự quan tâm của quốc tế đă
mở đầu cho các cuộc tự thiêu của các tăng
ni, Phật tử miền Nam sau này. H́nh ảnh Ḥa thượng
Quảng Đức tự thiêu giữa đường
phố Sài G̣n trở thành một phần không thể
thiếu trong lịch sử chiến tranh Việt Nam. Đính
chính (ngày 18/3/2020): Ở bản đăng ngày 15/3/2020,
chúng tôi nói ngă tư nơi Ḥa thượng Thích
Quảng Đức thiêu ḿnh ngày nay là ngă tư Cách
Mạng Tháng Tám – Điện Biên Phủ. Nay xin đính
chính nơi đó là ngă tư Cách Mạng Tháng Tám –
Nguyễn Đ́nh Chiểu ngày nay. Trích dẫn: |