Vì sao phát triển lại cần nền tảng pháp quyền

James Goldston

Lê Duy Nam chuyển ngữ

Những quốc gia có nhiều giao tranh thường là những quốc gia thiếu vắng nềng tảng pháp quyền – tức thượng tôn pháp luật – và phần lớn thường ở các quốc gia đang phát triển, thiếu giáo dục và tỉ lệ trẻ em tử vong cao.

Tại Mexico kể từ năm 2006, mười nghìn người đã bị giết và nhiều người khác bị mất tích khi cuộc chiến nổ ra giữa các băng đảng buôn thuốc phiện và lực lượng an ninh quốc gia. Người dân bị nhấn chìm vào cuộc chiến khốc liệt trong khi chỉ có vài kẻ tội phạm bị đưa ra ánh sáng. Tại quốc gia Euqatorial Guinea, một nơi có Tổng sản lượng quốc gia được gọi là GPD cao hơn cả Italy và Hàn Quốc trong đó 60% dân số chỉ tồn tại qua ngày với ít hơn 1 đô la một ngày, vì dầu mỏ ở đây bị rút ruột bởi nạn tham nhũng không kiểm soát được. Xuyên suốt Trung và Đông Âu, trẻ em dân tộc thiểu số Roma vẫn bị phân biệt đối xử chỉ bởi vì màu da của chúng. (Roma là dân tộc thiểu số sống rải rác khắp châu Âu với khoảng 10 triệu người, một trong những nhóm dân tộc thiểu số lớn nhất châu Âu),

Một vấn đề nằm đằng sau tất cả những bi kịch này: sự thất bại của nền tảng pháp quyền.

Trong những năm gần đây, khái niệm “pháp quyền” đã ngày càng thu hút được mối quan tâm trong cộng đồng học thuật và chính trị. Giờ đây, một cơ hội lớn để hiện thực hoá pháp quyền đang ở phía chân trời rồi: Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ hậu thế hệ 2015.

Vào tháng Chín năm 2000, các nhà lãnh đạo thế giới đã tập hợp lại và tuyến bố trong Tuyên ngôn Thiên niên kỷ rằng, “thách thức trọng tâm mà chúng ta phải đối mặt hiện nay là để đảm bảo sự toàn cầu hoá trở thành một sức mạnh tích cực cho toàn nhân loại trên toàn thế giới”. Bản tuyên ngôn đã yêu cầu Hội đồng Liên Hiệp Quốc thực hiện một tập hợp các mục tiêu tham vọng cao, có hạn định cụ thể và có thể đo đạc được nhằm thúc đẩy phát triển và giảm đói nghèo. Nhưng bản Tuyên ngôn cũng nhận diện một con số các “mục tiêu quan trọng,” bao gồm hoà bình và an ninh tương lai, bảo vệ môi trường, và “thúc đẩy dân chủ đồng thời củng cố pháp quyền, cũng như sự tôn trọng đối với nhân quyền đã được quốc tế thừa nhận và các quyền tự do căn bản khác”.

Trong năm 2001, khi bản Tuyên ngôn đang được khái niệm hoá để trở thành một tập các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ, thì pháp quyền, nhân quyền, dân chủ và môi trường đã bị bỏ ngoài rìa. Tuy nhiên, Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ đã có một tác động mạnh trong các lĩnh vực của nó. Trong năm 2010, năm năm trước khi hết thời hạn, mục tiêu trọng tâm về việc tiêu diệt đói nghèo cơ cực đã đạt được. Tỉ lệ đi học cho tiểu học đã tăng đáng kể tại nam Á và vành đai sa mạc Sahara tại châu Phi. Những thành tựu khác trong Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ liên quan đến bệnh sốt rét và HIV cũng đã giảm sút đáng kể đối với tỉ lệ tử vong trẻ em tại vài quốc gia.

Cùng lúc đó, sự thiếu vắng pháp quyền đã được ghi nhận. Không một quốc gia thu nhập thấp và xung đột vũ trang nào đạt được một – chỉ một chỉ tiêu – trong Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ. Ở những quốc gia có xung đột vũ trang này, nơi thiếu  vắng pháp quyền, chiếm phần lớn trong các quốc gia nghèo đói, dân trí thấp và tỉ lệ trẻ em tử vong cao trên thế giới. Trong những nền kinh tế phát triển, phần lớn dân số, những người bị từ chối truy cập công lý, phải hứng chịu mức độ phân biệt đối xử cao trong giáo dục cũng như những dịch vụ công cộng khác.

Cuộc tranh luận về thế hệ tiếp theo của Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ đang được chuẩn bị. Một ban cấp cao Liên Hiệp Quốc, với sự góp mặt của Thủ tưởng Anh David Cameron, Tổng thống Liberia Ellen Johnson Sirleaf, và Tổng thống Indonesia Susilo Bambang Yudhoyono, sẽ công bố bản tư vấn trước tháng Sáu, và Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc sẽ báo cáo trước Hội đồng Liên Hiệp Quốc trong tháng Chín. Sau đó các chính phủ sẽ quyết định.

Có nhiều lý do tốt để đưa pháp quyền vào trong bản tư vấn này, bao gồm những đóng góp của nó đối với sự phát triển bền vững, giảm thiểu đói nghèo và an ninh cũng như sức mạnh công dân.

Và có rất nhiều cách khác nhau để thực hiện điều này.

Pháp quyền là “nền tảng quan trọng cho đối thoại chính trị và hợp tác chính trị giữa các chính quyền và đối với sự phát triển tương lai của ba trụ cột mà dựa vào đó Liên Hiệp Quốc được dựng lên, đó là: hoà bình quốc tế và an ninh, nhân quyền, và phát triển.

Pháp quyền cũng có thể trở thành những mục tiêu cụ thể và có thể đo đạc được, ví dụ như tăng gấp đôi số lượng người dùng có thể tiếp cận được luật sư ở chi phí thấp hoặc không mất tiền, ví dụ như nhà nước phải có trách nhiệm cung cấp hỗ trợ thuốc thang cần thiết đối với một số trường hợp sức khoẻ nhất định, hoặc cung cấp giáo dục cho mọi trẻ em ở mọi lứa tuổi.

Nhưng lý do quan trọng nhất cần bổ sung pháp quyền vào nền tảng phát triển hậu 2015: đây là điều đúng cần phải làm. Một nền văn hoá tôn trọng pháp quyền sẽ giữ được nền tảng quan trọng đối với sức khoẻ con người.

Thất bại trong việc đưa pháp quyền vào trong Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ hậu 2015 có thể sẽ gửi đi một bản tin không thể chấp nhận được: điều này sẽ không mang tới đầy đủ vốn chính trị để mang tới thay đổi tích cực. Cho đến khi nào ý tưởng về pháp quyền chưa đạt được sự hưởng ứng trên toàn thế giới thì các nhà lãnh đạo chính trị sẽ cần phải làm tốt hơn những gì họ đang cố gắng hiện nay.  

Mời xem tiếp: Vai Trò của Chính Quyền và Một Số Khung Cảnh Luật Lệ Cần thiết Trong Phát Triển Kinh Tế của KS Nguyễn Văn Phảy  

Trở lại