Toghon – Trấn Nam Vương Thoát Hoan (? – 1301) Phần 2 |
Bài
viết này không phải nhằm mục đích hạ
thấp các tướng lĩnh đó, mà chỉ là mượn
chút uy danh của họ để nêu bật lên
sự huy hoàng của các tướng sĩ nước
Nam…
Phần 2: Toghon – Trấn Nam Vương
Thoát Hoan (? – 1301)
Toghon hay Thoát Hoan (chữ Hán: 脫歡, chữ Mông Cổ: ᠲᠣᠭᠠᠨ, Тогоон, Toγan)
là hoàng tử con trai thứ 9 của Nguyên Thế
Tổ Hốt Tất Liệt, vị Hoàng đế
lập ra triều đại nhà Nguyên trong lịch
sử Trung Quốc. Là con trai của Hoàng đế lập
quốc nhà Nguyên, lẽ ra ông ta sẽ có một
cuộc đời với chiến công oanh liệt
nếu như không đem quân xuống phương Nam.
Phải chăng đây là định mệnh của
vị hoàng tử có lẽ là “đen đủi”
nhất trong các tướng lănh cao cấp cầm quân
của nhà Nguyên Mông. Tước phong Trấn Nam Vương nhưng
không có chỗ dùng Năm Chí Nguyên thứ 21 nhà Nguyên,
tức năm Thiệu Bảo thứ 6 nhà Trần (1284),
Nguyên Thế Tổ chuẩn bị đánh Đại
Việt, phong cho Thoát Hoan làm Trấn Nam vương vào
ngày 3 tháng 6, sai đóng ở Ngạc Châu. Tháng 7 năm đó, ông được
lệnh đi đánh Chiêm Thành qua đường
Đại Việt. Trần Thánh Tông không đồng
ư cho mượn đường. Tháng 12, Thoát Hoan
dẫn các tướng đi đánh Đại
Việt. Thoát Hoan chiến thắng khá dễ dàng
tại Vạn Kiếp và sông Đuống nhưng
lại chỉ chiếm được một kinh thành
Thăng Long trống rỗng, khiến cho t́nh h́nh
thiếu lương thực trở nên căng
thẳng. Có vẻ như cái chức “Trấn Nam Vương”
chỉ là hữu danh vô thực, kinh đô chiếm
được chỉ là một cái thành rỗng th́
“Trấn” ai đây và làm “Vương” của ai
đây? Để bảo vệ nơi chiếm
đóng, ông ta cho dựng 2 căn cứ kề nhau
ở Hàm Tử và Chương Dương ngay trên
bờ sông Hồng. Thoát Hoan không hề biết
rằng, định mệnh trêu ngươi sẽ
khiến cho toàn quân của Trấn Nam Vương
thảm bại tại chính 2 căn cứ ấy. “Cầm Hồ Hàm Tử Quan” Trận Hàm Tử và Tây Kết đă
mở màn cho kết cục bi thảm của toàn quân
Thoát Hoan. Lúc đó, Thanh Hóa có cánh quân Toa Đô
đóng giữ. Sau một thời gian không bắt
được vua Trần, Toa Đô cùng Ô Mă Nhi mang quân
trở lại phía bắc để phối hợp
với Thoát Hoan. Trần Nhân Tông sai Trần Nhật
Duật làm chánh tướng, Chiêu Thành Vương và
Trần Quốc Toản làm phó tướng đi cùng
với Nguyễn Khoái mang 5 vạn quân ra bắc đánh
quân Nguyên ở Hàm Tử. Trần Nhật Duật gặp binh
thuyền Toa Đô ở bến Hàm Tử, bèn chia quân
ra đánh. Hai bên chống nhau ác liệt. Toa Đô thua
to. Sau khi thua, cánh quân Toa Đô đóng
ở sông Thiên Mạc t́m cách liên lạc với Thoát
Hoan. Biết tin quân Thoát Hoan đă thất bại và rút
chạy, Toa Đô bèn lui về Tây Kết (Khoái Châu). Ngày 24 tháng 6 năm 1285, Trần Hưng Đạo
trực tiếp chỉ huy quân đánh Toa Đô
tại Tây Kết. Toa Đô và Ô Mă Nhi thua, bỏ
thuyền đi đường bộ ra phía biển.
Trên đường chạy, Toa Đô bị quân
Đại Việt bao vây, sau cùng bị tướng Vũ
Hải của nhà Trần chém đầu.
Bản đồ cuộc kháng chiến
chống quân Mông Nguyên lần 2. (Ảnh wikipedia.org) “Đoạt sóc Chương Dương
Độ” Ngay sau khi Trần
Nhật Duật và Vũ Hải dương uy
tại Hàm Tử, Tây Kết không lâu th́ trận Chương
Dương cũng đi vào lịch sử, vinh danh người
anh em của vua Trần là Thượng tướng Thái sư Trần Quang Khải
và Tướng quân Phạm Ngũ Lăo. Trần Nhật Duật sai Trần
Quốc Toản về Thanh Hoá báo tin thắng trận.
Trần Quốc Tuấn bàn với Trần Nhân Tông
quyết định mang toàn quân ra bắc đánh Thoát
Hoan để lấy lại Thăng Long. Trần Quang
Khải ở Nghệ An mới ra được
cử làm chánh tướng, Phạm Ngũ Lăo và
Trần Quốc Toản làm phó tướng; lại
truyền lệnh cho Trần Nhật Duật phải ngăn
không cho Toa Đô hợp binh được với Thoát
Hoan. Đại quân Thoát Hoan đóng ở Thăng
Long cũng trong t́nh trạng lương thực
sắp cạn, các chiến thuyền đóng ở
bến Chương Dương. Trần Quang Khải tiến ra bắc khá
thuận lợi. Quân Trần nhanh chóng diệt
nhiều đồn nhỏ của quân Nguyên, kết
hợp dụ hàng quân người Hoa bỏ hàng ngũ
quân Nguyên. Trong khi đó, Trần Nhật Duật cũng
giữ lại một số quân để cầm chân
Toa Đô, c̣n chia một số sang hợp với cánh
quân Trần Quang Khải. Nhiều toán quân nhà Trần
trước kia bị tản mát, chưa t́m được
vào Thanh Hoá, lúc đó gặp quân Trần Quang Khải
đă cùng gia nhập nên lực lượng càng
mạnh lên. Quân Trần chiếm được
nhiều thuyền của địch ở bến
đ̣. Quân Trần tiếp tục ngược
sông Hồng phản công quân Nguyên. Trần Quang
Khải cùng Phạm Ngũ Lăo và Trần Quốc
Toản đă tấn công quân Nguyên ở Chương
Dương (huyện Thường Tín). Quân Nguyên thường
thấy quân Trần bị thua, khi đó thấy quân
Trần đánh mạnh nên bị bất ngờ, tan tác
bỏ chạy. Phần lớn các chiến thuyền quân
Nguyên bị quân Trần đốt cháy hoặc
chiếm. Đào thoát khỏi Thăng Long Sau các trận phản công thắng
lợi trên sông Hồng, quân Trần quyết định
tấn công giải phóng kinh thành Thăng Long. Lực lượng
tham gia gồm các đơn vị thủy bộ
chủ lực do Trần Quang Khải chỉ huy. Các
đơn vị dân binh các địa phương lân
cận do Trần Thông, Nguyễn Khả Lạp và
Nguyễn Truyền chỉ huy. Sau khi đánh bại
đơn vị quân Nguyên ngoài thành do Mă Vinh chỉ
huy, quân Trần bắt đầu bao vây và công thành. Tài liệu thời Nguyên chép rằng:
“Thủy lục đến đánh đại doanh, vây
thành mấy ṿng, tuy chết nhiều nhưng quân tăng
thêm càng trở nên đông, quan quân sớm tối
đánh rất khốn đốn, thiếu thốn, khí
giới đều hết”, và: “Người Giao
chống đánh quan quân, tuy mấy lần thua tan, nhưng
quân tăng càng đông, quan quân mỏi mệt, tử
thương cũng nhiều, quân mă Mông Cổ không
thể nào thi thố tài năng được” [1]. Trước sức tấn công mạnh
mẽ và bền bỉ của quân Trần, quân Nguyên
phải rút chạy khỏi thành Thăng Long về
đóng ở bờ Bắc sông Hồng (khoảng Gia Lâm
ngày nay). Tại đây, đồn trại của quân
Nguyên vẫn liên tục bị tấn công. Toàn quân tan tác, kẻ c̣n người
mất Ngày 10 tháng 6
năm 1285, Trần Quốc Tuấn và Hưng Ninh vương
Trần Tung dẫn hơn 2 vạn quân tấn công quân
Nguyên ở bờ bắc sông Hồng. Quân Nguyên
cử Lưu Thế Anh dẫn quân ra đối phó, nhưng
đại bại. Quân Nguyên rút chạy về phía
bắc. Khi rút chạy đến sông Như
Nguyệt (sông Cầu), quân Nguyên bị đơn
vị của Trần Quốc Toản chặn đánh.
Quân Nguyên thua, không sang sông được, phải
chạy về phía Vạn Kiếp. Chạy đến sông Sách (tức đoạn
sông Thương chảy qua Vạn Kiếp), quân Nguyên
bắc cầu phao định vượt sông, nhưng
bị quân Trần do Trần Quốc Tuấn chỉ
huy ập vào đánh. Lư Hằng đẩy lui
được mũi quân Trần tấn công vào lưng
quân Nguyên, chém được tướng Đại
Việt là Trần Thiệu. Nhưng một mũi quân
Trần khác lại đánh vào sườn đội
h́nh quân Nguyên đang vượt cầu phao. Quân Nguyên
xô nhau chạy, cầu phao đứt, nhiều binh sĩ
bị chết đuối. Sau khi vượt qua sông Sách, quân Nguyên
chạy về hướng Tư Minh. Lư Hằng
được cử chặn hậu, đề pḥng
quân Trần truy kích. Đến Vĩnh B́nh, quân Nguyên
lại bị quân Trần do Trần Quốc Hiến
(Trần Quốc Nghiễn) chỉ huy chặn đánh.
Lư Hằng bị trúng tên độc. Tương
truyền, quân Nguyên phải giấu Thoát Hoan trong
ống đồng để chạy trốn. Khi
về đến Tư Minh, Lư Hằng ngấm
thuốc độc chết, thọ 50 tuổi.
Tương truyền, quân Nguyên phải
giấu Thoát Hoan trong ống đồng để
chạy trốn. (Ảnh: vietlist.us) Mộng xâm lăng chưa dứt, định
mệnh thất bại lần cuối Sau thất bại nặng nề năm
1285, sự kiêu hănh của Đế quốc Nguyên Mông
vô địch không cho phép Hốt Tất Liệt
bỏ qua cho nhà Trần. Sự đen đủi
một lần nữa không buông tha cho Thoát Hoan khi ông
ta lại được chỉ định làm
tổng chỉ huy của cuộc xâm lăng lần này. Trong khi đó, đối thủ ở bên
kia biên giới dường như chẳng coi việc
xâm lăng này là một mối đe dọa ǵ
lớn lắm. Tháng 6 âm lịch, vua Trần Nhân Tông
xuống chiếu cho vương hầu, tôn thất chiêu
mộ binh sĩ. Nhà vua hỏi Hưng Đạo vương: – Thế giặc năm nay thế nào? Trần Quốc Tuấn trả lời: – Nước ta thái b́nh lâu ngày, dân không
biết việc binh. Cho nên, năm trước quân Nguyên
vào cướp, th́ có kẻ đầu hàng trốn
chạy. Nhờ uy tín của tổ tông và thần vơ
của bệ hạ, nên quét sạch được
bụi Hồ. Nay nếu nó lại sang th́ quân ta đă
quen việc chiến trận, mà quân nó th́ sợ
phải đi xa. Vả lại, chúng c̣n nơm nớp
cái thất bại của Hằng, Quán không c̣n chí
chiến đấu. Theo như thần thấy, phá
được chúng là điều chắc chắn”. Mất lương Vân Đồn, toàn quân
nao núng Ô Mă Nhi và Phàn
Tiếp vốn được giao cầm quân
thuỷ mở đường cho đoàn thuyền lương
của Trương Văn Hổ, Phí Củng Th́n theo
sau. Sau khi đánh lui được quân Trần, Ô Mă
Nhi cho rằng thế quân Trần yếu không đáng
lo, bèn tiến sâu vào nội địa để
hội binh với Thoát Hoan và truy đuổi vua
Trần. Nhân Huệ vương Trần Khánh Dư
được giao trấn giữ đường
biển nhưng đánh thua, đành để quân Nguyên
đi qua. Khi vua hỏi tội, Khánh Dư xin khất vài
ngày để chuộc tội. Đầu năm 1288, đoàn thuyền lương
của Trương Văn Hổ kéo đến Vân
Đồn, bị quân Trần Khánh Dư tập kích.
Không có quân chủ lực bảo vệ, quân của
Trương Văn Hổ mau chóng bị tiêu diệt. Văn
Hổ cố gắng kéo vào đất liền nhưng
đến Lục Thuỷ th́ thuyền quân Trần
đổ ra đánh càng đông. Hổ đại
bại, đổ cả thóc xuống biển v́ không
muốn lọt vào tay quân Trần, rồi bỏ
chạy về Quỳnh Châu.
Cảnh trận hải chiến ở Vân
Đồn. (Ảnh minh họa: zing.vn ) Thuyền lương của Phí Củng
Th́n kéo theo sau, mới đến Huệ Châu đă
gặp băo, trôi giạt tới Quỳnh Châu. Đoàn
thuyền lương do Từ Khánh chỉ huy th́ đi
lạc tới Chiêm Thành rồi quay trở lại
Quảng Đông. Như vậy, các thuyền lương
của quân Nguyên mất hoàn toàn. Thế là kết
cục thê thảm đă chờ đợi sẵn Thoát
Hoan và đoàn quân xấu số kia ở Thăng Long
vậy. Bị vây ở Vạn Kiếp, phải
rút quân gấp Thoát Hoan vây đánh Thăng Long, chờ
măi không thấy thuyền lương của Trương
Văn Hổ tới, bèn sai Ô Mă Nhi đi đón. Ô Mă
Nhi khi đi t́m đoàn thuyền lương đă
bị tập kích ở cửa Văn Úc (ngày 10 tháng 2
năm 1288) và trên biển gần Tháp Sơn, bị
thiệt hại nặng mà vẫn không thấy Trương
Văn Hổ đâu, đành quay về Vạn
Kiếp. Ở Thăng Long không có lương
thực, Thoát Hoan lúng túng. Đă vậy, quân Đại
Việt đă phản công mạnh mẽ và kiểm soát
vùng Hải Dương và Hải Pḥng, đẩy Thoát
Hoan vào nguy cơ bị cắt đường về
Vạn Kiếp. Trước t́nh h́nh như vậy, Thoát
Hoan rút quân khỏi Thăng Long quay về Vạn
Kiếp, sai Abaci đi tiên phong mở đường. Nguyên sử [2] chép rằng quân Nguyên
bị dịch bệnh rất nhiều, không thể
tiếp tục tiến binh nên phải lui trở
lại. Tại Vạn Kiếp, quân Nguyên cố
thủ trong các thành gỗ nhưng thường xuyên
bị quân Đại Việt tập kích vào ban đêm.
T́nh h́nh thiếu lương thực càng ngày càng
trầm trọng. Thoát Hoan quyết định rút quân
khỏi Đại Việt. Lúc đó là vào khoảng
cuối tháng 3 năm 1288, tức là chỉ 3 tháng sau
khi tiến quân vào Đại Việt. Quân Nguyên chia làm
2 ngả rút về, một ngả của thủy quân
do Ô Mă Nhi và Phàn Tiếp chỉ huy. Một ngả
của bộ binh do Thoát Hoan chỉ huy. Trận Bạch Đằng chôn vùi uy
danh Trấn Nam Vương Để bảo vệ cho thủy quân rút
lui, Tŕnh Bằng Phi và Tacu được Thoát Hoan phái
đi hộ tống, nhưng bị chặn đánh liên
tục phải quay về Vạn Kiếp đi cùng
đại quân bộ. Đoàn thuyền của Ô Mă
Nhi không có bộ binh bảo vệ đă bị
chặn đánh liên tục, măi tới ngày 8 tháng 4 năm
1288 mới tiến tới Trúc Động định
vào sông Giá. Tuy nhiên, quân Đại Việt đă ngăn
được quân Nguyên vào sông Giá, khiến Ô Mă Nhi
phải tiến vào sông Bạch Đằng. Tại đây, quân Đại Việt
bố trí một trận địa cọc ngầm.
Một lực lượng lớn bộ binh Đại
Việt lại trú tại Tràng Kênh chờ đánh vào
sườn phải quân Nguyên khi họ vào sông
Bạch Đằng, c̣n một lực lượng
lớn nữa trú tại khu rừng bên tả ngạn
sông sẽ đánh vào sườn trái đối phương.
Thủy quân Đại Việt th́ ẩn náu trên các sông
khác thông với sông Bạch Đằng. Sáng ngày 9 tháng 4 năm 1288, thủy quân
Nguyên tiến vào sông Bạch Đằng, thấy
thủy quân Việt liền đuổi đánh, song va
phải các cọc ngầm và bị chặn lại. Quân
Đại Việt từ khắp các hướng đổ
ra đánh. Đích thân vua Trần và Trần Hưng
Đạo cầm quân tham chiến. Quân Đại
Việt đă bắn rất nhiều mũi tên vào quân
Nguyên. Thủy triều rút làm cho số thuyền
bị cọc nhọn làm vỡ càng tăng. Đến
chiều, toàn bộ cánh quân thủy của quân Nguyên
bị tiêu diệt. Tướng Trần là Đỗ Hành
bắt được Ô Mă Nhi và Tích Lệ Cơ. Phàn
Tiếp bị thương, nhảy xuống nước,
bị quân Trần dùng câu liêm móc lên, bắt
sống. Siragi và Lư Thiên Hựu cũng bị bắt
sống. Quân Nguyên bị chết rất nhiều, hơn
400 chiến thuyền lọt vào tay quân Trần.
Gần như toàn bộ thuỷ quân Nguyên bị tiêu
diệt.
Trận Bạch Đằng chôn vùi uy
danh Trấn Nam Vương. (Ảnh minh họa: zing.vn) Cả đời không được
gặp mặt cha nữa Hai lần thất trận nặng ở
Đại Việt của Thoát Hoan khiến Nguyên
Thế Tổ giận dữ. Năm Chí Nguyên thứ 28
(1291), ngày 16 tháng 2, Thoát Hoan được lệnh
tới Dương Châu trấn thủ. Từ đó,
ông không được về kinh đô chầu
Thế Tổ Hoàng đế cho tới khi chết. Khoảng niên hiệu Đại Đức
thứ 5 (1301), Trấn Nam vương Thoát Hoan qua đời,
không rơ bao nhiêu tuổi. (C̣n tiếp…) Tĩnh Thuỷ Chú thích: [1] Hà Văn Tấn và Phạm Thị Tâm
(1972) trích dẫn Kinh tế đại điển
tự lục và Nguyên sử quyển 209. [2] Nguyên sử: Bản tiếng Việt:
https://sites.google.com/site/quankhoasu/nguyen-su Bản tiếng Hán: http://www.guoxue.com/shibu/24shi/yuanshi/yuas_128.htm |